C-YAZILI KOMPOZİSYONDA KARŞILAŞILAN

ANLATIM BOZUKLUKLARI

Anlatım bozuklukları aslında sözlü anlatımda da dikkat edilmesi gereken problemlerdir. Ancak sözlü anlatımda çoğu kez anlatım bozuklukları ya konuşma sırasında çeşitli sohbetlerle fark edilmemekte veya fark edilse bile geri dönüşler mümkün olmamaktadır. Hâlbuki yazılı anlatımda, kontrol ve düzeltme imkânı olabildiği için biz konu başlığımızı yazılı anlatımda karşılaşılan anlatım bozuklukları şeklinde seçmeyi tercih ettik.

Yazılı anlatımda karşılaşılan anlatım bozukluklarını iki temel başlıkta inceleyebiliriz:

 

a) Anlatım özelliklerine aykırı anlatım problemleri

b) Dil bilgisi yanlışları

 

a) Anlatım özelliklerine aykırı anlatım problemleri

I- Yinelemelerden (eş anlamlı veya yakın anlamlı kelimelerin tekrarından) kaynaklanan anlatım bozuklukları

Aynı anlama gelen veya yakın anlamlı kelimelerin cümle içinde beraber kullanılması en önemli anlatım bozukluklarından birisidir.

Özellikle Türkçe bir sözcüğün yabancı eş anlamlarıyla birlikte kullanılması bu problemi ortaya çıkarır. Bu yanlışlıkları bazı örnekler üzerinde görelim:

“… Sayın Ankaralı hemşerilerimize teşekkür ve şükranlarımızı sunmayı borç biliriz.” Bu cümledeki teşekkür ve şükran sözcükleri aynı anlama gelmektedir. Cümlenin doğru olabilmesi için bunlardan birinin tercih edilmesi gerekir.

“Dilimiz yeni kelime türetilmesine elverişli ve müsaittir.” cümlesinde de elverişli ve müsait sözcükleri eş anlamlıdır. Bunlardan “müsait” sözcüğü Arapça bir sözcük olduğundan cümlede “elverişli” sözcüğü tercih edilmelidir.

“En sevdiğim taşıt aracıdır uçak.” cümlesinde “taşı” fiilinden türetilen “taşıt” ismi zaten araç anlamı taşıdığı için bu cümlede “araç” kelimesi anlatımı bozan yineleme (tekrar) olarak karşımıza çıkmaktadır.

Aşağıdaki paragrafta anlatım bozukluğunu tespit edip düzeltmeye çalışalım:

“Motorlu taşıt bulunmadan önce insanoğlu hayvanları taşıt aracı olarak kullanır; yolculuklar kervansaraylarda, hanlarda konaklayarak yapılırdı. O çağlarda en hızlı taşıt at idi.”

 

            II- Gereksiz kelime kullanımı

Cümlede görevi bulunmayan, gereksiz kullanılan sözcüklerde anlatım bozukluğuna sebep olurlar. Anlatım özelliklerinden de hatırlanacağı üzere bu tür sözcüklerin kullanımı anlatımda duruluğu da engelleyerek anlatım problemi yaratır. Gereksiz kelime kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluklarına aşağıdaki örnekleri verebiliriz:

“Piyasada kahve darlığı başlamıştır. Elde mevcut stok olmadığından Tekel İdaresi de güç durumda kalmıştır.” cümlesinde “mevcut” sözcüğü gereksiz kullanılmıştır. Çünkü “stok” sözcüğü zaten bir şeyin var olduğunu göstermektedir.

“Dükkânları kirli olan 18 iş yeri kapatıldı.” cümlesi yine gereksiz sözcük kullanımından dolayı duru olmayan bir cümledir. Bu cümlede gereksiz olan “dükkânları” sözcüğü kaldırılırsa anlatım bozukluğu giderilmiş olur. Aksi takdirde cümleden “18 işyerinin dükkânlarının kirli olduğu” gibi komik bir anlam çıkar.

“Karşılıklı mektuplaşmalar, bir bütün olarak sunulsa, olayları, sorunları, tartışmaları daha açık seçik kavrayacağız.” cümlesinde mektuplaşmalar zaten karşılıklı olacağından “karşılıklı” sözcüğü gereksiz kullanılmıştır.

Aşağıdaki cümlede bulunan anlatım bozukluğunun sebebini tespit edip düzeltelim:

“Halen yürürlükte bulunan 33. maddeye göre yönetim giderlerini ödemeyen ya da yönetimin aldığı kararlara uymayan kat malikleri hakkında dava açılabiliyor.”

 

            III- Aynı görevi üstlenen ek ve sözcüklerin beraber kullanılması:

“Arda, maç sırasında kaleyi bulmayan birçok şutlar attı.”cümlesinde şutlar ve birçok sözcüklerinin ikisi de çoğul anlamdadır. Bunların birlikte kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olmuştur. Bu sözcük grubunun doğrusu “birçok şut” şeklinde olmalıydı.

 

            IV- Eski ve yeni sözcüklerin beraber kullanılması

Bu konu ile ilgili cümleler kurulurken kullanımı azalmış veya kullanımdan düşmüş sözcükleri bugün kullanılan sözcüklerle birlikte kullanmak bir anlamsızlığa sebep olur. Aynı zamanda bu sözcüklerin anlamları tam bilinmediğinden metni doğru anlamak da mümkün olmayabilir.

“Bu “konu” ile ilgili çok sayıda neşriyat vardır.” cümlesinde “konu” sözcüğü ile “neşriyat” sözcüğünün birlikte kullanılması bir ahenksizlik yaratacaktır. Burada “neşriyat” sözcüğü yerine “yayın” sözcüğü tercih edilmelidir.

“Emrinizi yerine getirmeyi ödev telakki ederim.” cümlesinde de bugün pek sık kullanılmayan “telakki et-“ sözcük grubu cümlede bir çelişki yaratmıştır. Cümledeki bu çelişki “Emrinizi yerine getirmeyi bir ödev bilirim (sayarım).” kullanımıyla ortadan kaldırılabilir.

“Hane başına elli gram kahve dağıtımı yapıldı.” cümlesindeki çelişki ve uyumsuzluk da “hâne” sözcüğünün “kahve dağıtımı” sözcük grubuna bağlanmasıdır. Bu cümlede “hâne” sözcüğü yerine “ev” sözcüğünün kullanılması daha doğru olacaktır.

           

           V- Noktalama yanlışlığı

Özellikle virgül işaretinin kullanılmaması veya yanlış kullanılması halinde ortaya çıkan anlatım bozukluklarıdır.

“Yurdumuz üzerinde bulunan rutubetli havanın tesiri altında bulunmaktadır.” cümlesinde “yurdumuz” sözcüğünden sonra virgül kullanılmaması halinde cümleden “yurdumuz üzerinde” anlamı çıkacaktır. Hâlbuki bu cümlede “yurdumun” sözcüğü cümlenin öznesi olarak kullanılmıştır ve mutlaka virgülle diğer unsurlardan ayrılmalıdır.

“İlkokulun ilk üç sınıfına yakın bir köydeki ilkokulda devam ettim.” cümlesinde de “sınıfına” sözcüğünden sonra virgül konulmadığı için bir anlatım bozukluğu meydana gelmiştir.

 

            VI-  Yanlış yerlerde kullanılan sözcükler

Sözcükler cümle içerisinde anlam ve görevlerine uygun yerlerde kullanılmalıdır. Aksi halde bu da ciddi bir anlatım bozukluğuna sebep olacaktır.

“Cesetler çok denizde kaldıkları için tanınmaz haldeydi.” cümlesinde “çok” sözcüğü sıfat göreviyle karşımıza çıkmaktadır. Hâlbuki bu sözcükte çok kelimesi zarf görevinde kullanılmalı ve cümle “Cesetler denizde çok kaldıkları için…” şeklinde kurulmalıydı.

“Japon başbakanı, bir hafta içinde petrol üreten dört Ortadoğu ülkesini ziyaret edecek.” cümlesinde “bir hafta içinde” sözcük gurubu cümlede yanlış yerde kullanıldığı için anlatım bozukluğuna sebebiyet vermiştir. Cümlenin doğru şekli  “Japon başbakanı, petrol üreten dört Ortadoğu ülkesini bir hafta içinde ziyaret edecek.” şeklinde olmalıdır.

“Her çeşit anayasa dışı faaliyetlere karşı demokrasi ve Cumhuriyeti savunmak…” cümlesinde iki anlatım bozukluğundan söz edebiliriz. Birincisi şimdiki konumuz olan kelime veya kelime gruplarının yanlış yerde kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur. Cümlede “Her çeşit” yanlış yerde kullanılmıştır. Doğrusu “Anayasa dışı her çeşit…” şeklinde olmalıdır. İkinci yanlışlık ise dil bilgisi yanlışlarından göreceğimiz “tamlama” yanlışlığıdır.

“Her çeşit… faaliyetler” yanlış bir tamlama yapısıdır. Bu tamlamanın doğrusu “her çeşit… faaliyet” şeklindedir.

Aşağıda verilen cümlede anlatım bozukluğunu da biz düzeltmeye çalışalım:

“İngiltere’den, objektifinin çapı bir metre, uzunluğu beş metre olan makine ile çalışan bir dürbün satın alınmıştır.”

 

• Mantık hataları

Çoğunlukla sözcük veya sözcük gruplarının yanlış yerde kullanılmasıyla ortaya çıkan anlatım bozukluklarıdır.

“Hindistan parlamentosu Bayan Gandi’nin hapse atılma kararını 279’a karşı 138 oyla almıştır.” cümlesinde mantık sakattır. Çünkü 279, 138’den büyüktür. Burada rakamlar yer değiştirdiğinde cümledeki mantık hatası da düzelecektir. “Hindistan parlamentosu Bayan Gandi’nin hapse atılma kararını 138’e karşı 279 oyla almıştır.”

“İzinsiz inşaata girmek yasaktır.” “Ağrısız kulak delinir.” Cümlelerindeki mantık hatalarının sebebi de yine sözcüklerin yanlış yerde kullanılmasıdır. Cümleler “İnşaata izinsiz girmek yasaktır.” ve “Kulak, ağrısız delinir.” şeklinde kurulmalıydı.

“Irak’ın iç işlerine müdahalesi yüzünden Moskova’nın Kasım’la arsı açıldı.” cümlesindeki mantık hatasının nasıl düzeltilmesi gerektiğini bulmaya çalışalım.

 

• Yanlış anlamda kullanılan sözcükler:

Her sözcüğün çerçevesi içinde çeşitli anlamları (temel anlamı, yan anlamı, mecaz anlamı, terim anlamı gibi) vardır. Yazar sözcükleri kullanırken bu anlamları bilmeli ve sözcüğü hangi anlamda kullanacağına doğru karar vermelidir. Kelimelerin yanlış anlamda kullanılmasıyla ilgili aşağıdaki örnekleri dikkatlice inceleyelim:

“Devletin kendi ekonomisini dış yardımlara bağlaması, ekonomik hareket serbestîsinin kaybolmasını sağladı.” Bu cümlede kullanılan “sağlamak” fiili olumlu anlamda kullanılan bir sözcüktür. Hâlbuki cümlede olumsuz bir durumdan söz edilmektedir. O yüzden “sağladı” sözcüğü burada yanlış anlamda kullanılmıştır. Burada kullanılması gereken doğru sözcük “… Kaybolmasına sebep (neden) oldu.” olmalıydı.

“Kan basıncının yükseldiği kalp hastalıklarında tuzu azaltmak koşuldur.” cümlesinde koşul sözcüğü yanlış anlamda kullanılmıştır. Doğrusu “şarttır”, “ zorunludur” veya “gereklidir” sözcükleri olmalıydı. 

            “Kaldırımlarda boyacılar vardı. Hepsinin eli yüzü, üstü başı boyalara beğenmişti.” cümlesinde de “bezen” fiili yanlış anlamda kullanılmıştır. Çünkü “bezenmek” sözcüğü süslenmek anlamındadır. Cümle “… boyalara bulanmıştı.” şeklinde kurulmalıydı.

            Aşağıda verilen cümledeki anlatım bozukluğunu da siz düzeltiniz:

            “Bir kayanın sert bağrında hayat bulan dağ çamını söküp ovanın verimli toprağına ekiniz; kısa bir zaman sonra solup can verdiğini göreceksiniz.”

 

• Birbiriyle karıştırılan sözcükler

Anlamları ayrı olmalarına rağmen söylenişleri benzeyen bazı sözcükler cümle içinde kullanılırken birbirine karıştırılabilmektedir. Bu arada karşımıza çıkan önemli anlatım bozukluklarından birisidir. Aşağıda sıklıkla birbirine karıştırılıp, biri diğerinin yerine kullanılan sözcüklere örnekler verilmektedir:

“Turist kılıklı bir adam çıkageldi, kendini tanıştırdı.” Bu cümlede “tanıştırdı” sözcüğü “tanıttı” sözcüğüyle karıştırılmıştır. Bu cümlede kullanılması gereken doğru sözcük “tanıttı” olmalıdır.

“Rapordaki istatistikler iç açıcı nitelikte görülmüyor.” cümlesinde ise “görünmek” sözcüğü yerine “görülmek” sözcüğü kullanılmıştır. Dikkat edilirse “görülmek” sözcüğü edilgen bir fiildir ve özne almaması gerekir. Hâlbuki cümlede özne vardır. Bu cümlede kullanılması gereken dönüşlü çatılı bir fiil olan ve özne alan “görünmek” fiili olmalıdır.

Bunun gibi birbirine karıştırılan bazı sözcükler şunlardır: “sömürge- sömürü”, “sonucunda-sonunda”, “zorunlu- zorunda”, “saplantı-saptama-sapma”, “ayrıcalık-ayrım”, “fotoğraf-resim”, “yayın-yayım”, “yaklaşık-yakın”, “değin-denli” vb. gibi.

Aşağıdaki paragrafta yanlış kullanılan sözcüğü bularak yerine hangi sözcüğün getirilmesi gerektiğini tartışınız:

“Zirvede tarafların çekişeceği en önemli konuların başında anayasal sorunlar ve buna bağımlı olarak Türk Cumhurbaşkanı yardımcısının yetkileri, Türklerin elindeki veto olanakları, yürütme ve yasama organının yapısı bulunuyor.” 

 

• Atasözleri ve deyimlerin yanlış kullanılması

Atasözleri ve deyimler bir dilin en zengin birikimleridir. Halkın binlerce yıllık tecrübe ve birikimlerinin sonunda ortaya çıkan bu sözlerde kullanılan bu sözcükler kalıplaşmıştır. Bu sözcüklerin değiştirilmesi ya da atasözü ve deyimlerdeki yerinin değiştirilmesi sözün anlamının ve amacının büsbütün bozulmasına sebep olur. Bu da anlatım bozukluklarının önemli sebeplerinden birisidir. Şimdi bu yanlış kullanımlara bazı örnekler verelim:

“Açma kutuyu söyletirsin kötüyü.” bu atasözünün doğrusu “Açtırma kutuyu söyletme kötüyü.” şeklinde olmalıdır.

“İt ürür, kervan göçer.” şeklinde kullanıldığını gördüğümüz atasözünün doğrusu da “İt ürür, kervan yürür.” şeklindedir.

Atasözlerinin derlendiği bazı kitaplarda “Ağaç dalıyla gürler.” şeklinde söylenen atasözünün doğrusu ise “Ağaç yaprağıyla gürler.” şeklinde olmalıdır.

Yine bazı yazılarda, özellikle deyimlerin anlamlarına ve biçimlerine uygun bazı örnekler verelim:

“Şimdi yan oturup doğru konuşalım. Ankara’ya yakın bir ilde durum böyle olursa bunun sonu nereye varacaktır.” Örneğinde birinci cümlede geçen “yan oturup doğru konuşalım” yanlıştır. Bu deyimin doğru biçimi “eğri oturup doğru konuşalım.” şeklindedir.

“Başbakan gruba danışmadan ve grupta görüşmeden karar alıyor. Bizi her konuda cepte keklik sanıyor ve her istediğinin tartışılmadan kabul edilmesini istiyor.” diyorlar. Örneğinde geçen “cepte keklik” deyimi yanlıştır. Bu deyimin doğrusu “çantada keklik” şeklindedir.

“… Parti iktidarı, milletin bu çok haklı itirazına göz yummuş, kulak tıkamıştır.” cümlesindeki “göz yummak” deyimi anlamına uygun kullanılmıştır. Bu cümlede kullanılan “kulak tıkamak” deyimi anlamına uygun kullanılmıştır. Cümledeki anlatım bozukluğunun giderilmesi için itirazla, görme eyleminin ilgisi olmadığı için “göz yummuş” deyiminin cümleden tamamen çıkartılması lazımdır.

“Bu arada sekreteri, yüklü bir arayanlar listesiyle sökün ediyor.” cümlesinde de “sökün etmek” deyimi yanlış anlamda kullanılmıştır. “Sökün etmek” deyimi birden çok kişi veya varlığın art arda gelmesi demekken bu cümlede gelen sekreterdir yani bir kişidir. (Uygulama çalışması).

Aşağıda verilen örnek paragraftaki anlatım bozukluğunu tespit edip düzeltelim:

“Sayın Cumhurbaşkanı, seçim öncesi yapacağı konuşmanın yeni siyasal tartışmalara önayak olabileceğini varsayıyor; bu nedenle 1 Eylülde Meclise hitap etmekten vazgeçtiğini bildiriyordu.”

 

b) Dilbilgisi Yanlışları

1- Özne yanlışları

Özne yanlışlarından meydana gelen anlatım bozukluklarını tespit edebilmek için konuyla ilgili dil bilgisi bilgilerimizi kısaca hatırlatmak faydalı olacaktır. Türkçede öznesine göre fiil çatıları 4 kısma ayrılır: Etken, edilgen, dönüşlü ve işteş çatılı fiiller. Eğer fiilin çatısına göre özne alması gereken bir fiilin (yüklemin) bulunduğu cümlede özne kullanılmamışsa (edilgen olmayan) bu cümle anlatım bakımından hatalıdır. Yine edilgen çatılı bir fiilin bulunduğu cümlede özne varsa bu cümlede de anlatım bozukluğu olacaktır. Anlattıklarımız aşağıdaki örneklerle pekiştirelim:

“Cephane nöbetçisinin silahı elinden alındı ve soyuldu.” Bu cümleden cephane nöbetçisinin silahının elinden alındığı ve silahının soyulduğu gibi bir yanlış anlam çıkmaktadır. Bu anlatım bozukluğunun giderilmesi için cümlenin “Cephane nöbetçisi, silahı elinden alınarak soyuldu.” şeklinde olmalıdır.

“Belediye tarafından inşa edilmekte olan dokuz katlı mağazanın inşaatı ekim ayında bitecek ve faaliyete geçecektir.” Cümleye yapısı bakımından baktığımızda, cümlenin iki yargısı bir bağlaçla bağlanmış bağlı bir cümle olduğunu görüyoruz. İki cümlenin de yüklemi etkendir. Bu açıdan bakıldığında birinci cümlenin öznesi olmasına rağmen ikinci cümlenin öznesi olmadığından cümleden “… mağazanın inşaatı ekim ayında faaliyete geçecektir.” gibi bir yanlış anlam çıkmaktadır. Cümledeki bu anlatım bozukluğu şu şekilde düzeltilecektir: “Belediye tarafından inşa edilmekte olan dokuz katlı mağazanın inşaatı ekim ayında bitecek ve mağaza faaliyete geçecektir.”

“Dili yasalar değil, politikacılar değil, ulus yapar. Zaman içinde oluşur, arınır, durulur.” Bu cümlede de yine ikinci cümlenin öznesi olmadığı için bir anlatım bozukluğu vardır. İkinci cümle “dil” öznesiyle başlamalıydı. (Uygulama çalışması).

Aşağıda verilen cümle/cümlelerdeki anlatım bozukluğunun sebebini tespit ederek düzeltiniz:

“Kene, avının üstüne düştüğü zaman başı ile hayvanın derisinin içine girer. Bu durum, kene yeter ölçüde kan eminceye kadar sürer, sonra yere düşer, yumurtalarını bırakır, ölür.”

 

2- Yüklem yanlışları

Yüklem yanlışları bazen bir eylem veya yardımcı eylem eksikliğinden ya da birbirine bağlı cümlelerin yüklemleri arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanmaktadır. Aşağıda bunlarla ilgili örnekler verilmektedir:

“Kuzu eti, tam sağlıklı ve yaşlı olmayan kimselerce yenmelidir.” Bu cümledeki “tam sağlıklı ve yaşlı olmayan” sözünden “tam sağlıklı olmayan ve yaşlı olmayan” anlamı çıkar. Bu anlatım bozukluğunu düzeltmek için söz “tam sağlıklı olan ve yaşlı olamayan” şeklinde kullanılmalıydı.

“Fikirlerinde ısrarlı ama inatçı değildi.” Cümlesinde de i- yardımcı fiilinin eksik olmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu söz konusudur. Mevcut haliyle cümledeki “değildi” sözü hem “inatçı” sözünü hem de “ısrarlı” sözünü kapsadığı için bir anlatım bozukluğuna sebep olmaktadır. Cümledeki bu anlatım bozukluğunu gidermek için “ısrarlı” sözünden sonra “idi” sözü getirilmelidir. 

            “İçkiyi az, sigarayı da hiç içmem.” cümlesinde ise birinci cümlenin yüklemi söylenmediği için cümleden “içkiyi az içmem, sigarayı da hiç içmem.” gibi bozuk bir anlatım çıkmaktadır. Bu anlatım bozukluğunu gidermek için de cümle “İçkiyi az içerim, sigarayı da hiç içmem.” şeklinde kurulmalıydı.

            Not: Ne… ne… karşılaştırma ve denkleştirme bağlacının kullanıldığı cümlelerde yüklem kesinlikle olumsuz olmamalıdır. Çünkü ne… ne… bağlacı cümleye olumsuzluk anlamı katmaktadır.

            “Ne Ahmet ne Ali bugün okula gelmediler.” cümlesindeki anlatım bozukluğunun sebebi de budur. Cümlenin doğrusu: “Ne Ahmet ne Ali bugün okula geldiler.” şeklinde olmalıdır.

 

UYGULAMA ÇALIŞMASI

            “Kabinenin politikası, çalışma tarzı, başbakanca tespit edilir ve bakanlar kurulunca karar verilir.” cümlesindeki anlatım bozukluğunun sebebini tespit ederek düzeltelim.

 

3- Tümleç yanlışları

Bu tümleç eksiklikleri genellikle farklı tümleçler alması gereken birden çok yüklemin bir tümleçle birbirine bağlanması sonucu ortaya çıkmaktadır. Tümleç yanlışlarında genellikle yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) ve düz tümleçlerin (nesne) kullanımıyla ilgilidir.

“Sanır mı ki bu sözleri millet dinler ve inanır.” cümlesinde “dinler ve inanır” yüklemleri “sözleri” düz tümleciyle birbirine bağlandığı için anlatım bozukluğu ortaya çıkmıştır. Cümlede “inanır” sözünden önce “onlara” tümleci getirildiğinde anlatım düzelmiş olur: “Sanır mı ki bu sözleri millet dinler ve onlara inanır.”

“Yapmak istedikleri her gösteri, vaktinde haber alınmış ve engel olunmuştur.” cümlesinde de dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. Cümlenin doğrusu şöyle olmalıydı: “Yapmak istedikleri her gösteri, vaktinde haber alınmış ve bunlara engel olunmuştur.”

“Olup bitenlere bu gözle bakmak, böyle değerlendirmek gerekir.” cümlesinde ise nesne (düz tümleç) eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım kusuru vardır. Cümlenin doğrusu “Olup bitenlere bu gözle bakmak, onları böyle değerlendirmek lazımdır.”

 

UYGULAMA ÇALIŞMASI

Aşağıda verilen cümledeki anlatım bozukluğunu düzeltelim:

“Türkler de zenci köleler almışlardır. Fakat bunları saraylara, konaklara sokmuşlar ve iyi bir hayat sağlamışlardır.”

 

4- Tamlama yanlışları

Bu bölümde isim ve sıfat tamlamalarının yanlış kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluklarına örnekler verilecektir.

“Benim ve senin bileceğin sürekli gerçek şudur.” cümlesindeki anlatım bozukluğunun sebebi şudur: bu cümlede kullanılan isim tamlamasında tamlayan “benim ve senin”dir. Yani birinci ve ikinci tekil şahıstır. Hâlbuki tamlanan “bileceğin” sadece ikinci tekil şahıstır. Tamlayanın karşılığı “biz” olduğuna göre tamlanan da birinci çoğul şahıs eki almalıydı. Cümlenin doğru şekli şöyledir: “Benim ve senin bileceğimiz sürekli gerçek şudur.”

“Türkiye’ye yöneltilen şikâyet de bu mantık doğrultusunda değerlendirilmesi gerekir.” Bu cümlede tamlayanın ek almamasından doğan “…şikâyet… değerlendirilmesi…” bir anlatım bozukluğu vardır. Bu durum tamlayana ilgi hâl eki getirilerek düzeltilebilir: “… şikayet(in)… değerlendirilmesi…”

Şikayet sözcüğünü eksiz kullanmak istediğimizde ise cümlenin şöyle kurulması gerekirdi: “Türkiye’ye yöneltilen şikayet de bu mantık doğrultusunda değerlendirilmelidir.”

“Tüm sorunlarımız karşılıklı anlayış ve birlik içinde çözebiliriz.” cümlesinde ise “karşılıklı anlayış ve birlik” sıfat tamlaması yapısı yanlıştır. Çünkü “karşılıklı anlayış” olabilir ama “karşılıklı birlik” olamaz. O halde cümleyi “Tüm sorunlarımızı birlik ve karşılıklı anlayışla çözebiliriz.” şeklinde kullanırsak problemi ortadan kaldırmış oluruz.

 

UYGULAMA ÇALIŞMASI

Aşağıda verilen cümledeki anlatım bozukluğunun sebebini tespit ederek, cümleyi düzeltiniz:

“Bunların hepsi 24 saatlik ömrü olan birer cılız eserlerdir.”

 

5- Özne-yüklem uyuşmazlığıyla ilgili anlatım bozuklukları

Türkçede özne ile yüklem arasında iki bakımdan uygunluk olmalıdır: Tekillik-çoğulluk uygunluğu ve kişi uygunluğu.

Türkçede tekillik-çoğulluk uygunluğuyla ilgili şu kuralları bilmek lazımdır:

-Özne tekilse yüklem tekil, özne çoğulsa yüklem çoğul olmalıdır.

- Özne insan dışındaki bir cansız varlık, bir bitki, bir hayvan veya bir organ ismiyse özne çoğul bile olsa yüklem kesinlikle tekil olmalıdır.

“Kuşlar ötüşüyorlar.” değil “Kuşlar ötüşüyor.” “Çiçekler her zamankinden erken açtılar.” değil “Çiçekler … açtı.”

“Ellerim çok üşüdüler.” değil “Ellerim çok üşüdü.” örneklerinde olduğu gibi.

-Özne çoğul eki almış bir kişi adıysa yüklem tekil de çoğul da olabilir.

“Aileler bize geldiler.” “Aileler bize geldi.” şeklinde yazılan her iki cümle de anlatım bakımından doğrudur.

Kişi uygunluğundaki temel prensip ise cümlede özneyi doğru tespit edip, yüklemin sonundaki şahıs ekini ona göre kullanmaktır.

“Amcamla ben ayrılmaz bir ikiliyim.” cümlesinde özne “amcamla ben” sözüdür. Dolaysıyla 1. çoğul şahsa karşı gelmektedir. Hâlbuki yukarıdaki cümlede yüklem 1. tekil şahıs eki almıştır. Bu yüzden de cümlede anlatım bozukluğu vardır. Cümlenin doğrusu “Amcamla ben… ikiliyiz.” şeklinde olmalıdır.

 

6- Gereksiz yardımcı eylemlerin kullanılması

            “Önce ondan kuşku ettiğimi sakladım.” Türkçede et-, ol-, eyle-,kıl- yardımcı fiilleri daha çok yabancı sözcüklerle birlikte birleşik fiiller kurarlar. Türkçe sözcüklerle kullanılması doğru değildir. Yukarıdaki cümlede “kuşku” sözcüğü ile et- fiilinin kullanılması doğru değildir. Doğrusu “Önce ondan kuşkulandığımı sakladım.” şeklinde olmalıydı.

            “Şimdi sizlere pek çok istek alan bir parçayı dinleteceğiz.” cümlesinde de anlatımı bozan “istek alan” sözüdür. Bu sözün yerine “çok istenilen” veya “çalınması çok istenen” şeklinde Türkçeye daha uygun yapılar kullanılabilir.

 

UYGULAMA ÇALIŞMASI

“TSYD tesisleri kesinlikle otel olacak. Şirketler ihale için başvuru yapıyor.” cümlesindeki anlatım bozukluğunu düzeltiniz.

                    Değerlendirme           Soruları

1- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

a) Sizinle dalga geçtim ve sizi üzdüm, özür dilerim.

b) Çocuklara bağırıyor, onları yola getirmek istiyordu.

c) Misafirleri hoş karşılar, memnun ederdi.

d) Kaleminizi aldım, hemen iade edeceğim.

e) Çocuğu doktora götürüp muayene ettirdim.

2- Cümlede tür ve takımları ayırır. ( ) Kendisinden sonra bir açıklama gerektirir. ( ) Yargı bildiren olumlu –olumsuz cümle sonlarına konur.( ) Dil yazılarında verilen örneği göstermek için kullanılır.( ) Başka bir kimseden olduğu gibi aktarılan sözleri göstermek için kullanılır.( )  Görevleri belirtilmiş noktalama işaretleri hangi seçenekte doğru sıralanmıştır?

a) (;) (: ) (.) (‘  ’ ) (“ ”)     b) (,) (: ) (!) (“ ”) ( [  ] )

c) (,) (: ) (‘ ’) (“ ”) (.)       d) (!) (,) (‘ ’) (“ ”) ( [  ] )

e) (;) (,) (.) (!) (“ ”)

3- Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde, büyük harflerin  kullanımıyla ilgili bir yazım yanlışı vardır?

a) Nene Hatun     b) Ege Denizi     c) Ahmet amca 

d) Dayı Hasan     e) Ayşe Nine

4- “ –r, -ar/-er, -maz/-mez, -an/-en ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır.” Aşağıdaki birleşik kelimelerden hangisi bu tanıma göre yanlış yazılmıştır?

a) kadirbilmez       b) güleryüz      c) uçan daire                      d) döner sermaye          e) etyemez

5- “Ruhunu karartan neydi ( ) yağmur mu yağıyordu ( ) yoksa şimşekler mi çakıyordu ( )”

Cümlesinde ayraçla gösterilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işareti getirilmelidir?

a) (.) (?) (.)         b) (,) (:) (?)           c) (?) (,) (?)

d) (,) (;) (?)        e) (;) (.) (?)

6- Aşağıdaki hitap cümlelerinin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

a) Sevgili Ahmet,  b) Sayın Bakan,   c) Sayın Dekan,

d) Sevgili Babacığım,      e) Kıymetli kardeşim,

7- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki”nin yazımıyla ilgili bir hata vardır?

a) Cümledeki yazım yanlışlarını bulduk.

b)  Ahmet’i dünkü derste göremedim.

c)  Geçmiş zaman olurki, hayali cihan değer.

d) Bu kitaplar Turgut’unkiymiş.

e) Çiğ yemedim ki, karnım ağrısın.

8- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “de, da”nın yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmamıştır?

a) Sinop da Karadeniz bölgesinin geri kalmış illerinden birisidir.

b) Mümkün olsa mutfakda oturacaktı.

c)Yarınki toplantıya Suat’ta gelsin

d) “Tarihde Türklük” adlı eseri çok beğendim.

e) Belli ki bu işte seninde parmağın var.

9- “ İnsan, dostlarını kırmaması ve düşkünleri de gözden uzak tutmaması gerekir.” Cümlesindeki anlatım bozukluğunun sebebi nedir?

a) mantık yanlışlığı     b) söz  dizimi   c) nesne eksikliği  

d) tamlama yanlışlığı   e) özne eksikliği

10- “Hocanın anlattığı bu konuda, ikiliğe düştüm.” Cümlesindeki anlatım bozukluğunun sebebi nedir?

a) yüklem eksikliği   b) özne- yüklem uygunsuzluğu  

c) kelimenin yanlış anlamda kullanılması

d) mantık yanlışlığı         e) nesne eksikliği

11- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

a)Türkiye’nin en geri kalmış bölgelerinden birisi, Güneydoğu Anadolu bölgesidir.

b) Trabzon  Karadeniz’in doğusunda yer alır.

c) Türkiye’nin kuzeybatısında Bulgaristan bulunur.

d)  Sivas İçanadolu bölgesinde büyük bir şehirdir.

e)  Trabzon’un doğusunda Rize vardır.

12- Aşağıdaki ikilemelerden hangisinin yazımı      yanlıştır?

a) civciv          b) yavaş yavaş              c) ucu ucuna

d) çeşit çeşit             e) hoş beş

13- Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde nokta işaretiyle ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?

a) 02.06.2003    b) 1. sınıf    c) Apt   d) Doç.    e) cm

14- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül işaretiyle ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?

a) Sevgili kardeşim,

b) Bu dava hor, bu dava öksüz, bu dava büyük!..

c) Yavaş, yavaş çıkacaksın bu merdivenlerden.

d) Pencere önüne oturdum mu  her şeyi unuturum.

e) Örnek olsun diye, örnek istemez ya, söylüyorum.

15- Aşağıdaki kısaltmalardan hangisinin yazımı yanlıştır?

a) km’ye          b) KKK             c) BOTAŞ’ın   

d) M.Ö.          e) KTÜ’ye

16-  Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde kesme işareti ile ilgili bir yazım yanlışı yoktur?

a) Milli İstihbarat Teşkilatı’na başvurdum.

b) Cumhuriyet, onun bize mirasıdır.

c) Kazım Karabekir Paşayı rahmetle anıyoruz.

d) Kenya’lı turistler İstanbul’a gelmişler.

e) Türk’lük gururu ve şuuruyla hareket etmeliyiz.

17- “Gölgeler yaklaştılar ( ) Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar( ) ( ) Koca Ali ( )Koca Ali ( ) be ( ) ( )

Yukarıda ayraçla gösterilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?

a) (.) (:) (–) (...) (,) (!) (...) b) (.) (;) (“) (,) (!) (!) (...)

c) (!) (,) (“) (,) (,) (!) (”)   d)  (-) (,) (“) (!) (,) (...) (!)

e) (.) (;) (–) (!) (,) (...) (!)

18- Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisinin yazımı doğrudur?

a) kara sinek         b) akşamüstü         c) göçetmek

d) baş köşe           e) önsöz

19- Aşağıdaki ikilemelerden hangisinin yazımı yanlıştır?

a) cik cik (ötmek)           b) cırcır (böceği)      c) soy sop

d) yüz göz (olmak)         e) salkım saçak

20- “Derler ( ) İnsanda derin bir yaradır köksüzlük

( ) Budur âlemde hudutsuz ve hazin öksüzlük ( )

mısralarında ayraçla gösterilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri gelmelidir?

a) (: ) (;) (.)        b) (;) (.) (.)  c) (;) (,) (.)  

d) (: ) (!) (.)       e) (,) (,) (...)

3- YAZILI KOMPOZİSYON TÜRLERİ

1- Mektup ve mektup çeşitleri

Gelişen teknoloji karşısında bugün kullanımı azalsa da yine de insanlar arasındaki en önemli haberleşme aracı “mektup”tur. Mektup, birbirinden uzakta bulunan kişilerin bir haberi duyurmak, bir isteklerini bildirmek veya bir şey istemek için yazdıkları yazılara denir.

Mektuplar yazıldığı yere, konusuna, amacına ve üslubuna göre şu çeşitlere ayrılır:

a) Özel Mektuplar

b) Edebî Mektuplar

c) Resmi Mektuplar

d) İş Mektupları

 

a) Özel mektuplar

Yakın akraba, tanıdık, arkadaş, eş- dost ve hısımlar arasında yazılan mektuplara denir. Özel mektuplarda konu, bir haber iletmek, merak edilen bir konuyu sormak, iletilmek istenen duygu ve düşünceleri iletmek, bir şey istemek olabilir. Mektupta bunlardan biri veya birkaçı karşımıza çıkabilir. İki kişi arasında yazılan özel mektuplar dışında “davetiye”, “özür”, “tebrik”, “teşekkür” mektupları ve “edebî mektuplar” da özel mektup olarak kabul edilmektedir. O yüzden bu tür mektuplar da kitabımızda “özel mektuplar” başlığı altında incelenecektir.

Mektuplar da bir yazılı anlatım çalışması olduğuna göre her bir özel mektup türünün kendine özgü yazım planları vardır.

İki kişi arasında yazılan özel mektuplarda şu plan uygulanmalıdır:

-Kâğıdın sağ üst köşesine mektubun yazıldığı yer ve tarih yazılmalıdır. Mektubun yazıldığı yer tarihten virgülle ayrılmalıdır. (Trabzon, 13.09.2009 gibi).

-Solda tarihten yaklaşık 5 cm aşağıya, satırbaşı yapılarak hitap cümlesi yazılır. Hitap cümlesi, mektup yazılan kişiye göre değişiklik göstermesi gerektiğinden dikkatli seçilmelidir. (Sevgili Babacığım, Kıymetli Anneciğim, Aziz Dostum, Saygıdeğer Öğretmenim, Canım Kardeşim vb. gibi). Hitaplarda kullanılan her kelime büyük harfle başlamalı ve hitaptan sonra virgül kullanılmalıdır.

-Mektup metni yazılırken, diğer yazılı anlatım türlerinde olduğu gibi, mektupta da yazı “giriş-gelişme-sonuç” bölümleri halinde düzenlenmelidir. Mektubun giriş bölümünde mektubun yazılış sebebi açıklanır, gelişme bölümünde mektubun konusu bütün ayrıntısıyla ortaya konulur. Bu bölüm mektubun en uzun bölümüdür. Mektubun doğru ve kolay anlaşılabilmesi için kullanılan her konu ayrı bir paragrafta ele alınmalıdır. Mektubun sonuç bölümünde ise, mektup yazılan kişinin hatırı sorularak, iyi dilek ve temenniler iletilir. Mektupta samimi bir üslûp kullanılır.

-Mektubun sağ alt köşesine mektubu yazan kişinin adı soyadı yazılır ve imzalanır. Sol alt köşeye de mektubu yazan kişinin açık adresi yazılır.

Mektup yazıldıktan sonra, postaya bir zarf içinde teslim edilir. Aşağıda bir mektup zarfının nasıl yazılması gerektiği gösterilerek, planlı bir özel mektup örneği verilmiştir:

 

 

 

 

 

Örnek Metin (Planlı yazılmış özel mektup)

                                                                                                                                                                        Houston, 21.5.1981

Canım Babacığım,

Sizlere biraz geç yazabildiğim için üzgünüm. Fakat çalışmalarım o kadar yoğun ki, anlatamam. Sizi merakta bıraktıysam bağışlayın beni.

Bu sizlere Amerika’dan, Teksas’tan ilk mektup yazışım. Buraya geleli hemen iki hafta oluyor. Bilseniz neler, ne heyecanlar yaşadım şu kısacık zamanda.

Roma’dan Newyork’a uçakla gelirken, heyecandan içim içime sığmıyordu. Yıllarca hayaliyle yaşadığım Amerika’da ihtisas yapma imkânına kavuştuğuma hâlâ inanamıyordum. Havaalanında Türk arkadaşlar karşıladı beni. Onlar da, Newyork’taki üniversitelerde ihtisas yapıyorlardı. Sizlere yazdığım kartı havaalanından attım.

Newyork’ta ancak bir gün kalabildim. Ertesi gün sabah erkenden beni Houston’a götürecek uçağa bindim. Houston havaalanında beni karşılayacak kimse yoktu. O anda nasıl korktuğumu size anlatamam. Senin, annemin sevimli yüzleriniz gözümün önüne geldi. Az İngilizce biliyordum; üstelik büyük ve bilmediğim bir şehirde yapayalnızdım. Neyse ki, elimde adres vardı. Bir taksiye bindim, kalacağım pansiyona gittim. Oradaki arkadaşlar beni hayretle karşıladılar. Geleceğimden haberleri yoktu. Sonradan aklım başıma geldi.  Newyork’tan telgraf çekmemiştim onlara!

Burada küçük bir odam var. İçinde minicik bir masa, bir yatak, bir dolap. İşte eşyam bu kadar. Ama gece lambasını unutmamalıyım. Okul dışındaki zamanımın hemen hemen tamamı bu odada geçiyor. Çalışmalarımın yoğunluğundan zamanın nasıl geçtiğini fark edemiyorum.

Anneciğim, ayrılırken yüzün çok sarıydı, şimdi nasılsın? Babacığım, dilerim, ben gittikten sonra tansiyonun çıkmamıştır. Her an gözümün önündesiniz. Sizleri, evimizi, kısacası Türkiye’yi o kadar özledim ki. Burada yemekler çok değişik. Bir türlü alışamadım. Ama meraklanmayın, sağlığım çok iyi. Arkadaşlarla da iyi anlaşıyoruz.

Anneciğim, babacığım hepinize sonsuz sevgilerimi ve büyük özlemimi yolluyorum. Hoşçakalın.

2007 – Houston Rd.                                                                    İmza

Anchoroge K. Y. 40223   U.S.A                                              Oğlunuz

 (Dr. Sakin ÖNER’in (Örneklerle Kompozisyon Düzenli Yazma ve Konuşma Sanatı kitabından alınmıştır.)

           

            Davetiye

Davetiye, düğün, nişan, sünnet, nikâh, konferans, kongre, toplantı vb. gibi sosyal olayları, akraba, dost, tanıdık veya ilgililere duyurmak için yazılan özel mektuplardır.

Davetiyelerde toplantının yeri, tarihi ve saati davetiyenin sol alt tarafında açıkça belirtilmelidir. Ayrıca, özellikle düğün, nikâh, nişan gibi davetlerde, davetlilerin davete katılıp katılmayacaklarını kesin olarak belirtmek için lcv (Lütfen cevap veriniz) kısaltması ile ulaşılacak bir telefon verilir. Böylece davet konusu toplantıya kaç kişinin katılacağı belli olacağından hazırlıklar da ona göre yapılır.

 

Davetiye örneği:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

                                                                                                                                              08.08.2001                                                                          Sayın Ahsen Demirayak,

  Bölüm Başkanımız Prof. Dr. Osman Kemal Kayra tarafından verilecek olan “Türk Dünyası ve Türkçe ” konulu konferansa teşriflerinizi bekler, saygılar sunarım.

                                                                                                                                                                                   İmza

                                                                                                                                                                            Adem Kılıçoğlu

                                                                                                                                                                       KTÜ Türk Dili Bölümü

                                                                                                                                                                         Başkan Yardımcısı  

Yer   : Trabzon Kültür Yurdu.

Gün   : 18.09.2009

Saat   : 14.30

 

Özür mektubu: Sevdiğimiz, saydığımız kişi veya kişilerden herhangi bir durum vesilesiyle özür dilemek için yazılır. Yazılış düzeni bakımından davetiye mektubuna benzer. Özür mektubu dolma kalemle de yazılabilir.

 

21.08.2001             Sayın Adem Kılıçoğlu,              Trabzon Kültür Yurdu’nda düzenlemiş olduğunuz “Türk Dünyası ve Türkçe” konulu konferansınıza yoğun işlerim dolayısıyla katılamayacağım için özür dilerim. Konferansın başarılı geçmesini diler, saygılar sunarım.                                                                                               İmza                                                                                    Osman DEMİRAYAK

 

Teşekkür mektubu

Görülmüş olan bir yardıma, iyiliğe veya gösterilen bir yakınlığa teşekkür etmek maksadıyla yazılır. Yazılış tekniği bakımından davetiye, özür, tebrik mektuplarına benzer.

 

Teşekkür mektubu örneği:

 

Telgraf

            Bir özel mektup türü olan telgraf, teknolojinin hızla gelişmesiyle aynı mektup gibi kullanımı azalmasına rağmen zaman zaman kullanılan bir mektup türüdür.

            Telgraf özellikle çabuk ulaştırılması gereken bilgilerin iletilmesi için kullanılan bir mektup türü ile günümüzde cep telefonları, belgegeçerler ve internet bu tür ihtiyaçları daha hızlı sağlamaktadır. Onun için telgraf daha çok davetli olunduğu halde çeşitli sebeplerle katılınamayan davet, düğün, nişan, toplantı vb. gibi etkinliklere gönderilen özür, tebrik vb. gibi duyguları işleyen bir mektup türü olmuştur.

            Telgrafta ücretlendirme kullanılan kelime sayısına göre yapıldığından telgrafın metni mümkün olduğunca kısa ve açık olmalıdır.

            Telgrafın “normal, acele, yıldırım” gibi gitme süresine göre çeşitleri vardır. Telgrafın gitme hızı arttıkça ücreti de artmaktadır.

            Telgrafta plan şöyle olmalıdır:

            -Telgraf metninin sol üst köşesine alıcının adı-soyadı ve açık adresi yazılır.

            -Adresin altına telgraf metni yazılır.

            -Metnin sağ alt köşesine gönderenin adı ve soyadı yazılır.

-Telgraf metninde ad-soyadın altına eğer gerekiyorsa gönderenin açık adresi yazılır. Eğer alıcı göndericinin adresini bilmiyorsa adres yazılır. Alıcı gönderenin adını biliyorsa gönderenin adı ana metinden bir çizgiyle ayrılarak ayrıca bir ücret ödemesi engellenir.

Örnek:

 

 

b) Edebi mektuplar

Bir çeşit özel mektup sayılabilecek edebi mektuplar, dil, üslûp ve taşıdığı tarihi ve edebî değer bakımından özel mektuplardan ayrılır. Bu tür mektuplarda mektubun yazıldığı devrin izlerini bulabiliriz.

Edebî mektuplar hem dili kullanma becerisinin üstün örnekleri olmak, hem de yazıldıkları dönemlerden izler taşımak bakımından, sosyal bilimlerin başvuru kaynağı olmuşlardır. Aşağıda bir edebi mektup örneği bulacaksınız:

                                                                           “Beşiktaş: 2.11.1931

Ziyacığım;

Dün akşam Zübeyr’le sana kısa bir mektup gönderirken bugün senin sesini duyacağımı hiç hatırıma getirmemiştim. Hatıra getirilmeyen neler neler oluyor değil mi Ziyacığım? Senin bugünkü vaziyetin; benim Mülkiye’ye girmekliğim hiç düşünmediğim şeylerdi. Fakat oldu.

Beni evde bulamadığına ne kadar üzüldüğümü tahmin edersin. Mamafih bundan sonra beni evde değil yalnız ve yalnız mektepte aramaklığını rica edeceğim, çünkü mektepte bekârım.

Sana mektebe nasıl gelineceğini tarif edeyim. Nereden tramvaya bineceğin meçhulümdür. Fakat Beşiktaş tramvay istasyonunda muhakkak inmelisin. Biraz yürüdükten sonra sol tarafta Beşiktaş tramvay garajıyla karşılaşırsın. Garajın bitişiğinde bir sokak vardır. Oraya saparsın ve biraz yürüdükten sonra sokağın şoseye tekavül ettiğini görürsün. Bu şoseyi ve zikzaklarını takip ede ede yürürsün. Yirmi dakikalık bir tenezzühten sonra carrefur (Birkaç yol veya sokağın birleşme noktası) gibi bir yere vasıl olduğunu fark edersin. Sağında Harb Akademisi vardır ve önünde diğer bir bina. Sola saparsın, karşında eski bir bina, bahçesi ve parmaklıklarıyla arz-ı endam eder. İşte mektebimiz. Kolay çıkaracağını tahmin ediyorum. Bundan sonrasını sana bırakıyorum bakalım ne olacak? Acaba gelecek misin? Ne vakit geleceksin? Cuma, perşembe ve salı günleri müstesna olmak üzere, haftanın diğer dört gününde, beşle sekiz arasında mektepteyim. Doğrusu bu dört günde üçte de, dörtte de gelsen beni mektepte bulman ihtimali vardır. Fakat ekseriya, mektebin yakınındaki bir kahveye müdavim olduğumuz için, bu saatlerde gelmesen lehinde olur. Mamafih, eğer ne günü geleceğini sarahaten yazarsan o gün seni ne büyük bir sabırsızlıkla bekleyeceğimi elbette bilirsin.

Aynı şehirde bulunduğumuz halde mektuplaşmamız garip değil mi? Yalnız, Ziyacığım, zarfın üzerine Pirinççi zâde diye bir ibare koymamanı rica ederim. Adresim şudur: Cahit Sıtkı, No:352–1 inci Sınıf- Mülkiye Mektebi- Yıldız. Şimdilik hararetle gözlerinden öper ve yolunu beklerim vefakâr arkadaşım.                                    

                                                                                                                                                                                           Cahit Sıtkı                                                                 

 

c) Resmi mektuplar

Resmi mektupları resmi veya özel kurum veya kuruluşlar arasında kullanılan “resmi yazılar” ve kişilerin kurum ve kuruluşlara yazdıkları “dilekçeler” olmak üzere iki kısımda inceleyebiliriz.

 

Resmi yazılar (Resmi mektup)

Resmî devlet kuruluşlarının veya tüzel kişilik taşıyan kuruluşların birbirlerine yazdıkları yazılara ve vatandaşların başvurularına verdikleri cevaplara resmi yazı (mektup) denir.

Resmi mektuplarda ağır başlı ve ciddi bir üslûp kullanılmalıdır. Yazının metni amaç ve kapsamına göre düzenlenir. Ayrıntıya girilip konu dışına çıkılmaz. Resmi yazılar eldeki imkânlara göre, daktilo veya bilgisayarda yazılabileceği gibi, okunaklı bir el yazısıyla da yazılabilir.

Resmi mektupta şu plan uygulanır:

-Yazıyı gönderen kuruluşa ait “başlık” kâğıdın üst kenarından iki aralık aşağıda ve ortada gösterilir.

-Başlığın son satırında iki aralık aşağıda ve kâğıdın solunda “sayı ve kayıt numarası” verilir. “Sayı” evrakın dosyalamada kullanılan konu sayısı iken, “kayıt numarası” evrakın “giden evrak defteri”nden aldığı numaradır.

-Başlığın bitiminden iki aralık aşağıda ve başlığın bitiminden itibaren sağ üst köşeye günün tarihi yazılır.

-Konu: “Sayı”nın bir aralık altına mektubun konusunu özetleyen kısa bir cümle yazılır.

-Konunun son satırından başlanarak, metnin uzunluğuna ve kısalığına göre, iki veya dört aralık bırakılarak yazının gönderileceği kuruluş ve kişinin adı yazılır. (gerekiyorsa hitap edilir.)

-Eğer yazı daha önceki bir yazıya cevaben yazılmışsa gönderilen makamdan sonra üç aralık verilerek ilgi tutulur. İlgi tutulurken ilgi sözcüğü büyük yazılır.

-Yazının konusuna göre tertip edilecek yazının ana bölümüdür. Varsa ilgiden iki aralık, yoksa kurum veya kişi adından ilk aralık bırakılarak yazılır.

Metinlerin sonunda yazı bir üst makama veya eşit makama yazılmışsa “arz ederim”, alt makama yazılmışsa “rica ederim”, yazı hem üst hem de alt makamlara dağıtılacaksa “arz ve rica ederim” ifadeleri kullanılır.

-Metnin bitiminden 2–4 aralık aşağıya yazıyı yazan kişinin adı soyadı yazılarak imzalanmalıdır. İmza, ad- soyadın üst kısmına atılmalıdır. Ad-soyad yazılırken Adın ilk harfi büyük diğer harfleri küçük yazılır, soyadın tamamı büyük yazılmalıdır.

            -Eğer resmi yazıya eklenen başka evrak veya evraklar varsa bu, yazının imza bölümünün bitiminden sonra iki aralık verilerek ve sol alt köşeye yazılır. Eklenen evrak bir tane ise “EK” veya “EKİ” başlığıyla, birden çok ise “EKLER” başlığıyla verilir.

 

 

 

 

Resmî mektup örnekleri:

 

 

            Dilekçe

            Bir kişinin istek, dilek ve şikâyetlerini resmî veya özel bir kuruluşa bildirmek veya herhangi bir konuda bilgi vermek için yazdıkları resmî yazılardır. Dilekçe verme hakkı Anayasa ile güvence altına alınmış bir haktır.

Dilekçe bilgisayarda yazılabileceği gibi el yazısıyla da yazılabilir. Dilekçe el yazısıyla yazılıyorsa mavi veya siyah renkli mürekkep kalemi veya tükenmez kalem kullanılmalıdır. Dilekçeler kurşun kalemle ve mavi veya siyah renkli kalemler dışındaki renkli kalemlerle yazılmaz.

            Kurallarına uygun yazılarak verilen bir dilekçeye ilgili kurum veya kuruluş cevap vermek mecburiyetindedir. Verilen dilekçenin akıbetini takip etmek için dilekçe sahibi dilekçesini verdiği kurum/kuruluştan evrak kayıt sayı ve numarasını almalıdır.

            İyi bir dilekçede şu özelliklerin olmasına dikkat edilmelidir:

“-Dilekçeye verileceği kurum/kuruluşa hitap cümlesi ile başlanır. Bu cümlede kullanılacak sözcüklerin tamamı büyük temel harfle yazılabileceği gibi sadece her kelimenin ilk harfi de büyük yazılabilir. Hitap bölümü kâğıt ortalanarak yazılabilir.

            -Sonra dilekçenin amaç ve kapsamına göre dilekçenin metni yazılır. Metin açık, anlaşılır bir dille ve lüzumsuz ayrıntılardan kaçınılarak yazılmalıdır. Dilekçelerde metin istisnasız “arz ederim” ifadesiyle bitirilmelidir.

            -Gereğini arz ederim” cümlesinin altına veya yanına günün tarihi yazılır. Bazı kaynaklarda dilekçe tarihinin sağ üst köşeye yazılabileceği ifade edilmektedir. Böyle bir tarih yazımı “resmi mektuplarda” söz konusu olacağından tarih sağ alt köşeye yazılmalıdır.

            -Tarihin altına sağ alt köşeye dilekçe sahibin adı- soyadı yazılarak imzalanır. İmza, isim-soy ismin üstündeki boşluğa atılır.

            -Dilekçenin sol alt köşesine dilekçeyi yazan kişinin açık adresi yazılmalıdır.

            -Dilekçeye başka evraklar eklenmişse adresin altına ek/eklar başlığıyla evrakların sayısı ve mahiyeti belirtilmelidir.

 

Dilekçe örneği:                    

 

 

 

 

            d) İş mektupları

            Özel kuruluşların birbirlerine veya kişilere gönderdikleri mektuplara denir. İş mektupları çok sık kullanılan mektuplardır.

            İş mektuplarında üslûp ciddi olmalı, gereksiz ayrıntılardan ve laubalilikten uzak durulmalıdır.

            Bir iş mektubunda şu plan uygulanır:

            -Mektubun sağ üst köşesine yer ve tarih yazılır.

            -Kâğıdı ortalayarak mektubun yazıldığı firmanın adı ve adresi yazılır.

            -Satırbaşı yapılarak mektubun metni yazılır.

            -Sağ alt köşeye mektubu yazanın adı- soyadı yazılarak imzalanır.

            -Ad-soyad hizasında iki aralık aşağıda olmak kaydıyla mektubun sol alt köşesine, yazan kişinin açık adresi yazılır.

            -Bir firmanın bir kişiye yazdığı iş mektuplarında ise sol alt köşeye adres yazılmaz.

 

İş mektubu örneği:                                                                       

                                                                                                         

 

           

 

2-ÖZGEÇMİŞ (CV)

            Bir kişinin kısa hayat hikâyesidir. Özgeçmiş, boş bir kâğıt kullanılarak yazılabileceği gibi matbu (basılı) kâğıtlarla da yazılabilir. Özgeçmişte yazının yazıldığı tarih olmaz. Özgeçmişin sağ alt köşesinde yazanın adı- soyadı ve imzası bulunur.

            Son zamanlarda matbu örnekleri kullanılan CV’lerin kullanımı daha çok yaygınlaşmıştır. Latince “corriculum vitae” kelimelerinden oluşan CV “özgeçmiş” anlamındadır. Aşağıda iki farklı özgeçmiş örneğini göreceksiniz:

 

            “1962 yılında Malatya’da doğdum. İlk, orta ve lise öğrenimimi bu ilde tamamladıktan sonra, 1980 yılında, Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü kazandım. 1984 yılında bu bölümden mezun oldum. 1985 yılında Diyarbakır Ticaret Lisesine Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni olarak atandım. 1989 yılında Malatya, Akçadağ Doğanlar Kırtekeler Ortaokulunda okul müdürü ve Türkçe öğretmeni olarak görevlendirildim. Bu görevim sürerken 1989–1990 yılları arasında “Erzurum, Uzundere Dikyar Ortaokulunda Yedek Subay öğretmen olarak çalıştım.

            1998 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörlüğünün açmış olduğu “Türk Dili Okutmanlığı” sınavını kazanarak bu göreve atandım.

            1999 yılında Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünden Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim dalı “Yeni Türk Dili” bilim dalında “Şemsi’nin Cevahirü’l- Kelimâtı Üzerine Bir Dil İncelemesi” adlı tezimle mezun oldum ve “bilim uzmanı” unvanını aldım.

            Halen Karadeniz Teknik Üniversitesindeki görevim devam etmektedir.

            Evli ve iki çocuk babasıyım.                                                                                                                 imza

                                                                                                                                                                         Yılmaz İNCE

                                                                                                                                                                      Türk Dili Okutmanı

 

 

 

 

 

	ÖZGEÇMİŞ(CV)
Ünvanı, Adı Soyadı:	Yrd. Doç. Dr. Zübeyir BÜTÜNER (zubeyir.butuner@bozok.edu.tr)
Doğum Yeri:	Amasya
Doğum Tarihi:	16.10.1954
Milliyeti:	Türkiye Cumhuriyeti
Medeni Durumu:	Evli
Adres:	Bozok Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, 66200 Yozgat, Türkiye
Telefon:	İş: 0354 242 1021 / 142 Ev: 0354 212 33 36
Şimdiki Durumu:	Öğretim Üyesi
Akademik Geçmişi:	Doktora                                             :Humboldt Üniversitesi  Berlin   Yüksek Lisans                                  : Humboldt Üniversitesi  Berlin   Lisans                                                : Humboldt Üniversitesi  Berlin
Çalışma Durumu:	1993-           Öğretim Görevlisi Yozgat Meslek Yüksekokulu-Yozgat-Türkiye 1996- .........:Öğretim Üyesi, Bozok Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi,Tarih                     Bölümü, 66200 Yozgat, Türkiye
Araştırma Alanları:	Türkiye Cumhuriyeti Tarihi ve Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi,Siyasi Partiler
Lisanüstü Öğrencileri:	-
Yürüttüğü Dersler:	Avrupa Tarihi,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi,    Osmanlı  Sosyo-İktisat Tarihi,  Türk İslam Sanatı,Çağdaş Türk Dünyası
İdari Görevleri:	1996- 2007 E.Ü.Yozgat Fen Edebiyat Fakültesi Dekan Yardımcılığı 1996-2000 E.Ü Yozgat Fen Edebiyat Fakültesi  Matematik Bölüm Başkanlığı 2008  Bozok Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölüm Başkanlığı
Üyelikleri:	-
Yayınları (Kitapları ve Makaleleri):	a- Die Analyse des Sozialreformismus innerhalb der Republikanischen Volkspartei in den Jahren 1923-1960 in der Türkei (yurt dışı yayında) b- Die Gründe des Eintritts des Osmanischen Reiches in den ersten Weltkrieg an die Seite der Mittelmaechte. (yurt dışı yayında) c- Mustafa Kemal Atatürk Biographie (yurt dışı yayında) d-Johannes Lepsius(yurt dışı yayında):

            2-İlan ve Reklâm

            Resmi ve özel kuruluşların personel, malzeme vb. ihtiyaçlarını karşılamak ve ürettiklerini pazarlamak üzere kullandıkları yazılı anlatım türleridir. Günümüzde çok sık kullanılan bu türlerden ilan, firmaların çeşitli alanlardaki ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli kitle iletişim araçlarından yaptıkları duyuruları ifade ederken, reklâm ise firmaların ürettikleri mal ve hizmetleri yine çeşitli kitle iletişim araçlarında ve duvar afişleriyle yaptıkları duyurulara denir. 

 

Özel ilân örneği-1

 

                                        Pazarlamada çalışacak,

                                        Talaşlı imalatta deneyimli

 

 

                                    MAKİNE MÜHENDİSİ veya

                                     TEKNİK ÖĞRETMENLER

                                                 alınacaktır.  

                                        emsa@emsamakine.com                                                     

 

 

 

 

 

 

 

Özel İlan Örneği-2  

 

 

 

Resmî ilân örneği:                                         

 

Reklâm örneği:

 

EN YÜKSEK   NET GELİR   KESİN GÜVENCE   BİZİM BANK’TA

 

3- Rapor

            “Herhangi bir iş veya olay hakkında bilgi vermek, yapılacak işlerle ilgili düşünce ve görüşleri belirtmek ve bazı hususları açıklamak için yazılan yazılara rapor denir.”

            Raporlar çoğu kez yapılacak işlere, alınacak kararlara kaynaklık ettiğinden ciddi bir araştırma ve inceleme sonucu ortaya konulmalıdır. Özellikle sosyal, siyasal, ekonomik raporların hazırlanmasında ciddi bir kaynak taraması yapılmalı ve konu ile ilgili olabildiğince çok kaynaktan faydalanmalıdır.

            Hastalarla ilgili doktor raporlarında ise, hasta ile ilgili teşhis belirtilerek yapılan ve yapılması gereken tedavilerle ilgili bilgiler verilir. Adli sağlık raporlarında da mevcut sağlık durumu ayrıntısıyla tespit edilerek adli makamların kovuşturmasına yardım edilir.

           

T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ FARABİ HASTANESİ ADLİ TIP ANABİLİM DALI TRABZON Sayı: B.30.0 KTÜ. 01H00.000/ Konu: Ramis USTABAŞ RAPOR İlgi: Burçka Cumhuriyet Başsavcılığının 20.11.2002 tarih ve 2002/4711 Muh. Sayılı yazısına karşılıktır.          23.04.2002 günü ateşli silah yaralaması ile getirilen şahsın Trabzon Farabi Hastanesinde yapılan muayenesinde, sağ orbita lateralinde ateşli silah girişi, sağ frontotemporalde crush injuri, sağ temporal bölgede 8 cm’lik temporal fasiayı içine alan kesi saptandığı bildirildiğine;         Şahsın tarafımızdan yapılan muayenesinde frontal bölgede ortada yukarıdan glubellaya uzanan 5 cm’lik çevre doku ile renk ve seviye farkı bulunan eski yara nedbesinin çehrede sabit niteliğinde olduğunu bildirir tıbbî kanaat raporudur. Doç. Dr. Şükrü ULUSOY                               İmza İmza Tasdik Olunur                       Yrd. Doç Dr. M. Bülent SAVRAN          Başhekim                                           Adli Tıp Uzmanı          (Mühür)                                   Adli Tıp Anabilim Dalı Bşk.

 

            4- Karar

            Çeşitli amaçlarla kurulan komisyonların çalışmaları sonucunda vardıkları sonuçlara, kamu ve tüzel kuruluşlarının yönetim kurullarının belirli aralıklarla kuruluşla ilgili nelerin yapılıp nelerin yapılmayacağıyla ilgili tartışmalarını yapıp ulaştıkları sonuçlara karar denir.

            Kamu veya tüzel kuruluşlarında alınan kararlar “karar defteri”ne işlenir. Bu tür toplantılarda alınan kararlar “oy birliğiyle” veya “oy çokluğuyla” alınır.

            Kararlar yazılırken açık, anlaşılır, sade bir dille yazılır.

            Karar alınma sürecinde karara karşı çıkanlar “muhalefet şerhi” koyabilirler.

Karar örneği:

 

            5- Tutanak

            Mahkeme, meclis veya kongre gibi yerlerde söylenen sözlerin veya bir olayın meydana gelişi ile ilgili bilgilerin yazılarak ilgililerce imzalanması sonucu ortaya çıkan yazılı anlatım türüdür.

            Tutanakların raporlardan ayrılan en önemli yönü bir araştırma ve inceleme sonucu ortaya çıkmamasıdır.

            Tutanağa esas olan ilgili toplantılar bir gündemle toplanır o yüzden toplantı tutanakları “gündem”in yazılmasıyla başlar.

            Alınan kararlar tespit edilip yazıya geçirildikten sonra, tutanak ilgililerce mutlaka imza edilir.

            Olay tutanaklarında ise olayın; nerede ve nasıl gerçekleştiği, kimlerin olayın içinde bulunduğu, olayda ne gibi araç gereçlerin kullanıldığı, olayın nasıl sonuçlandığı ortaya konur. Sonunda tutanağı tutan ve eğer varsa şahitler tutanağı imzalar.

 

TUTANAK                                                                                                        15.01.2001        İletişim memuru ………….10.01.2001 ile 15.01.2001 tarihleri arasında beş (5) gün süre ile hiçbir mazeret beyan etmeden işe gelmemiş ve sorumluluklarını yerine getirmemiştir. Personel Müdürü                                    İletişim Müdürü      İmza                                                          imza   Ad-Soyad                                                Ad- Soyad

 

 

            6- Haber

            Herhangi bir olayla ilgili alınan veya verilen bilgiye “haber” denir. Gazetelerde haberleri takip edip çalıştığı gazeteye ulaştırmakla ilgili haber elemanlarına da “muhabir” denir.

            Gazeteler haber vermek, toplumu bu haberlerle bilgilendirmek veya aydınlatmak için çıkarlar.

            Son yıllarda radyo, televizyon ve internetin yaygınlaşması ve en ücra köşelere kadar ulaşması gazete haberciliğini oldukça zor hale getirmiştir. Çünkü bahsettiğimiz kitle iletişim araçları vuku bulan olayları anında izleyenlerine veya dinleyenlerine ulaştırdıkları için, gazeteler, henüz duyulmamış veya az duyulmuş haberler peşinde koşmakta, bu haberleri ilginç hale getirebilmek için yorumlu, ayrıntılı ve bol fotoğrafla desteklenmiş haberler yapmaya çalışmaktadırlar.

            Haberlerin belli başlı nitelikleri şunlardır:

            -Haberler ilginç olmalı, okuyucuyu kendine çekebilmelidir.

            -Bütün gazetelerin değindiği yönlerinin dışında farklı tespitler yapabilmelidir.

            -Haberin en önemli özelliklerinden birisi de doğru olmasıdır.

            -Dili canlı, ilgi çekici, açık ve anlaşılır olmalıdır.

            -Haber belli bir mantık düzeni içinde sunulmalıdır.

            Örnek

SİİRT’İN 37 YILLIK ATATÜRK HATASI        Atatürk’ün kente gelişinin 93. yıldönümünün dün kutlandığı Siirt’te, Vali Necati Şentürk, Atatürk’ün geldiği tarihin yanlış bilindiğini, bu nedenle dün son kez 14 Eylül’de yapılan kutlamaların bundan sonra 27 Kasım günü yapılacağını söyledi.        Atatürk Anıtı’na çelenk konulması, saygı duruşu ve İstiklal Marşı’nın okunmasının ardından valilik önünde düzenlenen törende konuşan Şentürk, Atatürk’ün kente gelişinin yıldönümünün 37 yıldır 14 Eylül olarak kutlandığını, yapılan tarih hatasının önümüzdeki yıldan itibaren düzeltileceğini bildirdi. OKUL İSMİ DEĞİŞECEK        Atatürk’ün hatıralarını okuduğunu kaydeden Şentürk, şunları söyledi: “Atatürk, 27 Kasım 1916 tarihinde Siirt’e gelmiş. Türk Tarih Kurumu yayınları arasında çıkan kitaplarda bu durum Atatürk’ün ağzından açık bir şekilde belirtiliyor. Türk Tarih Kurumu ve Genelkurmay Harp Dairesi Başkanlığı ile görüşerek kutlama törenlerini 27 Kasım tarihine alacağız. Bu arada birkaç okulumuza 14 Eylül adını vermişiz. Bunların da adını 27 Kasım olarak değiştireceğiz. Kutlama töreni önümüzdeki yıldan itibaren 27 Kasımda yapılacak.” SİİRT AA MİLLİYET GAZETESİ 15.09.2009

           

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7- Özet Çıkarma

            Bir yazının veya bir kitabın özü ve ana planı bozulmadan kısaltılıp bir bakıma okuyucuya tanıtılmasına özet (çıkarma) denir.

            Özetin eğitim hayatımıza ve günlük hayatımıza önemli katkıları vardır. Okuduğumuz bir yazının veya kitabın özetini çıkarmışsak bir daha okuma ihtiyacı duymayız. Özetten yazıyı veya eseri hatırlayabiliriz.

            Özet çıkarmak daha çok roman, hikaye, tiyatro gibi uzun metinleri olan edebî türlerde karşımıza çıkar. Özetin uzunluğu özetin amacına ve kullanılacağı yere göre değişir.

            Özet çıkarırken şu hususlar göz önünde tutulmalıdır:

            -Özette yazıdaki (eserdeki) mantık sırası bozulmamalıdır.

            -Özette geniş zaman veya şimdiki zaman fiil kipleri kullanılmalıdır.

            -Özet yazının belli kısımlarının aynen yazılmasından oluşmamalı, bölümler yazıdaki ağırlığına göre özette de olmalıdır.

            -Özetin sonunda yazının ana fikri ve yardımcı fikri eğer gerekiyorsa verilebilir.

 

            “YABAN  ROMANININ ÖZETİ

            Birinci Dünya Savaşı’ndan bir kolunu kaybetmiş olarak İstanbul’a dönen Yüzbaşı Celal, işgal altındaki şehrin manzarasına ve insanlarına tahammül edemez; burada boğulur gibi olur. Alabildiğine kötümser bir hava içinde- biraz nefes alabilmek için- Anadolu’ya sığınmaya karar verir. Gideceği yer olarak, emir eri Mehmet’in Haymana dolaylarındaki köyünü seçer.

            Seçer ama genç adam burada da büyük bir hayal kırıklığı ile karşılaşır; köy baştan başa yoksulluk, kirlilik, bakımsızlık, gerilik ve cahillik içindedir. Köylü ise kendisine çevrenin dilinde “yabancı” demek olan “yaban” sanını takarlar ve ilişkisi bulunan birkaç kişi dışında hemen hiç kimse onunla ilgilenmez, dostluk kurmaz. Çolak subayın ısrarla kendilerine yönelme çabasını boşa çıkarırlar.

            İstiklal Savaşı, bin bir zorluk içinde, fakat tam bir destan niteliğinde devam etmektedir; ama köylüler bu savaşla da ilgili değillerdir. Yüzbaşı Celal, hiç olmazsa bu ulusal konuda onları uyarmak, heyecana getirmek isterse de bu da sonuç vermez.

            Köylü; Salih ağa gibi mütegallibelerin, Şeyh Yusuf gibi tamamen câhil şeyhlerin elinde, pençesinde kıvranmakta fakat bunun farkında bile olamamaktadır.

            Tek yakını olan emireri Mehmet yeniden askere alınınca Yüzbaşı Celal köyde büsbütün yalnız kalır. Bu arada Emine adlı saf, temiz bir köylü kızını sever, hatta onu ailesinden isterse de ailesi, hem yaban hem de çolak olan Celal’e kızlarını vermezler. Bu durum onun bunalımlarını daha da artırdı.

            Bu sırada düşman ordusu köye yaklaştığı halde halkta hiçbir telaş ve heyecan görülmez. Aksine hemen herkes, rahatlarını bozup düşmanla savaşan Mustafa Kemal Paşa’ya düşmandır. Evet durum böyledir; çünkü yıllardır cahil bırakılan köylüde vatan, özgürlük kavramı yok olmuş, bunun yerine tam bir uyuşukluk gelmiştir. Köylü hükümeti, hükümet adamını hiç mi hiç sevmez; çünkü yüzyıllar boyu hükümet onlara ne hekim ne öğretmen yollamış, ama vergi için tahsildarları her zaman karşılarına dikmiş, asker lazım olunca gencecik çocuklarını alıp alıp götürmüştür.

            Nihayet, düşman köye girer. Fakat ilk anda ortalarda hemen hemen hiç kimseyi bulamaz. Köylüler -akıllarınca savunmak için- yakınlardaki bir derenin içine saklanmışlardır. Düşman askerleri, bu savunmasız ve zavallı halkı ite kaka köy meydanına toplar. Büyük küçük herkese akla gelmez zulüm ve işkenceler yapar. Evlere girer, eşya adına ne bulursa yağmalar, birçoğunu öldürür. Sonra ortalığı yangına verir.

            Meydanda kurbanlık koyun gibi toplanıp rasgele öldürülecek köylüler arasında Emine de bulunmaktadır. Yüzbaşı Celal, sevgisinden bir türlü kurtulamadığı bu genç kadını, o kargaşalık arasında kolundan çekip bir tarafa götürür. Burası oldukça kuytu yıkık bir duvar gibidir. Bir süre burada beklerler; fakat bulundukları bu yere de mermi yağmaya başlayınca daha ilerileri koşmaya çalışırlar. Ne var ki bu sırada ikisi de birer kurşun yarası yemiştir. Bir ağaç dibinde birbirlerinin yaralarını üstlerinden kopardıkları çamaşırlarla bağlarlar, biraz dinlenir, tekrar kaçmaya koyulurlar. Ancak, yarası ağır olan Emine’nin artık takati kalmamıştır. Yüzbaşı Celal, köye geldiğinden beri tuttuğu hatıra defterini bitkin kadının avuçları içine tutturup son bir güçle doğuya doğru yollanıp ufuklarda kaybolur…

            Savaş bitmiş, düşman ülkeden kovulmuştur. Düşmanın yurtta yaptığı zulüm ve vahşilikleri inceleyen bir komisyon bu köye de gelir. Ortalığı gözden geçirirken taşlar ve kemikler arasında, Yüzbaşı Celal’in Emine’nin ellerine bıraktığı defterin yanmış parçalarını da bulurlar. Komisyon üyeleri, merak edip, köylülere bunun sahibinin kim olduğunu sorarlar. Ama köylü yine aynı kaygısızlık ve umursamazlık içindedir.

            “Kim olduğunu ne bilelim. İşte yabanın biriydi” diye cevap verirler.   (Şemseddin KUTLU- Geçmişten Günümüze Türk Romanları)

 

           

8- Not Alma

            Herhangi bir yazıyı okurken, bir konuşmacıyı (konferans, panel, sempozyum, açık oturum vb. etkinliklerde) dinlerken, düşünürken, ders çalışırken veya bir iş yaparken konunun önemli noktalarını daha sonra hatırlamak üzere kaydetmeye not almak denir.

            Not almanın birçok faydası vardır. Gerek öğrencilik hayatında, gerekse ilmi çalışmalarda tutulan notlar, konunun can alıcı noktalarının, önemli kısımlarının hatırlanıp, kullanılmasına katkıda bulunur. İlmi çalışmalarda notlar “fişlere” alınabilir.

            Not alırken şunlara dikkat edilmelidir:

            -Notlar rasgele tutulmamalı, okunan veya dinlenen konunun can alıcı noktaları tespit edilebilmelidir.

            -Notlar ayrıntı içermemeli, konunun bütününün hatırlanmasını sağlayacak ana ve temel günleri not edilmelidir.

            -Not sırasında kişi sadece kendisinin bilebileceği kısaltmalar kullanılabilir.

            -Mümkün olduğu kadar, daha sonra okunup, takip edilebilecek bir dil ve üslupla notlar alınmalıdır.

            -Notun nereden, ne zaman alındığı mutlaka belirtilmelidir.

 

            9- Makale

            Herhangi bir konuda bilgi vermek, bir düşünceyi açıklamak veya ispatlamak amacıyla yazılan fikir yazılarına makale denir.

            Makalede esas unsur fikirdir. Bu nedenle çalakalem makale yazılmaz. Makale yazmak için ciddi bir ön hazırlık gerekir. Yazar konu ile ilgili araştırma yapmalı, konunun kaynaklarına ulaşabilmelidir.

            Makalelerde amaç ele alınan konuda okuyucuyu inandırmak olduğundan yazının ciddî bir plan dâhilinde yazılması gerekir. Bir makalenin içerik (muhteva) planı şöyle olmalıdır:

            Giriş bölümünde ele alınan konu, hiçbir ayrıntıya girmeden ortaya konulur. Makalenin giriş bölümü genellikle tek paragraftan oluşan kısa bir bölümdür.

            Gelişme bölümünde ise konu bütün ayrıntısıyla ortaya konur. Konunun çeşitli yönleri her biri ayrı bir paragraf halinde işlenir. Bu bölümde, bilimsel gerçekler, özlü sözler, günlük hayatta karşılaşılan olaylar, konuyla ilgili bilim, sanat, siyaset adamlarının görüşleri makalede işlenen konuyu ispatlamak veya desteklemek üzere kullanılabilir. Makalenin konusuna ve amacına göre, 2–3 paragraftan veya onlarca paragraftan oluşabilir.

            Makalenin sonuç bölümünde ise giriş ve gelişme bölümünde ortaya atılan ve bütün yönleriyle işlenen konu ile ilgili bir hükme varılır. Konu bir ana fikre bağlanarak sonlandırılır. Makalenin sonuç bölümü de kısa bir paragraftan oluşmalıdır.

            Gazetelerin veya dergilerin ilk sayfalarında görülen makalelere “baş makale”, bu makaleleri yazanlara da “başyazar” denir.

 

           

  MİLLİ EĞİTİMİMİZDE EĞİTİCİ VE ÖĞRETİCİ OLARAK İNSAN

            Öğretmenlik mesleği her milletin hayatının değişik zamanlarında değişik önem ve fonksiyon kazanmıştır. Bizim tarihimizde de siyasi ve sosyal değişme çağlarında öğretmen zümresine özel bir önem verilmiştir. Bu yüzden, eğitici ve öğretici durumda bulunanların gerek yetiştirilmeleri, gerek kendilerine verilen sosyal mevki incelenirken cemiyetin genel gidişini daima göz önünde tutmamız gerekiyor.

            Eğiticilik ve öğreticilik her zaman meslekten olmayı gerektirmez; bu açıdan öğretmenliği meslek edinenler asıl büyük öğretici- eğitici kitle içinde bir azlık teşkil ederler. Hepimizin birinci derecedeki eğitici ve öğreticileri anne ve babalarımızdır; öğretmen, hayatımızın ancak belli bir döneminde karşımıza çıkar. Öğrendiklerimizin pek çoğunu gayri resmi yollardan, yani doğrudan doğruya öğretici gaye taşımayan kaynaklardan almışızdır. Ve nihayet, insanlığın büyük öğreticileri vardır; bunlar sadece bir dershane kalabalığına değil bütün dünyaya hitap ederek hepimizin hayatına yön vermişlerdir.

            Fakat bugün eğitici ve öğretici denilince bu işi meslek edinen ve bu maksatla yetiştirilmiş olan kimseleri anlıyoruz. Bunun başlıca sebebi, modern çağda eğitim ve öğretimin gitgide daha çok formel bir mahiyet kazanmasıdır. Geçmiş yüzyılların büyük ilim, sanat ve fikir adamları, idarecileri bugünkü gibi mektep sıralarından yetişmiş kimseler değildi. Bunlar birer ustanın yanında şahsi münasebetler içinde eğitimlerini tamamlıyorlardı; resmi mektebe gittikleri zaman da yine bir hocaya çırak oluyorlardı. Aslında bu tarz bir eğitim bütün diğerlerine göre en tesirli ve en verimlisi idi, fakat şimdi “modern” dediğimiz tipte bir ülkede böyle bir eğitimi tatbik etmek imkânı kalmamıştır. Özellikle modern ilmin gelişmesi sonunda teknik eğitim bile büyük ölçüde kitap bilginse ve formel tahsile ihtiyaç göstermektedir. Ayrıca modern cemiyetin yapısı çok sayıda insanın uzun süren bir tahsilden geçirilmesini mecburi kılmıştır. Böylece günümüzde öğretmensiz eğitim âdetâ düşünülemez bir hale gelmiş bulunuyor.

            Sosyal değişmenin çok az olduğu dönemlerde öğretmenin esas görevi geleneği mümkün olduğu kadar noksansız bir şekilde muhafaza etmek ve onu yeni nesillere olduğu gibi aktarmak olmuştur. Bilgi devamlı oluşan bir şey değil, tamamlanmış bir kitap gibi telakki edilmiş, bu tamamlanmış bilgiyi en çok hafızasına yerleştiren kimse en iyi öğretmen sayılmıştır. Öğretmenin yaptığı iş standart eserleri takip etmek, bunları şerh ve izah etmektir. Bu türlü bir eğitim, çağın ilim ve bilgi anlayışının bir sonucudur. Nitekim bizde medrese öğreniminde esas olan, resmi doktrinin birer parçası haline gelmiş bulunan belli bir takım metinlerin okutulmasıydı. Gelenek o derece zihinlere yerleşmişti ki, bazen orijinal eserler yazmış bulunanlar bile bu eserlerini eskilerin şerhi mahiyetinde görüyorlardı.

            Türkiye’de öğretmen meselesi ilk defa batılı veya modern tarzda öğretimin girişiyle ortaya çıkmıştır, çünkü o zamana kadar yürüyüp gelen din eğitimi ve öğretimi dışında yeni bir tahsil ve bu tahsili verecek yeni insanlar söz konusu oluyordu. Bu yüzden öğretmen yetiştirmenin başlangıcını, maarif ıslahı hareketlerinin başladığı zaman götürebiliriz. Medresenin dışında okullar çoğaldıkça bunlar için öğretmen bulmak da bir problem teşkil ediyordu. Fakat bu okullar uzun süre medrese alışkanlığının tam dışına çıkamamış ve tedrisat büyük ölçüde klasik dillere, tarih ve edebiyata dayandığı için, başka kaynaklardan yetişmiş kimseler buralarda öğretmen kadrosunu doldurmuşlardı. Bizde ilk öğretmen okulu olan Darülmuallim’in açılışı 1848 yılındadır. Öğretmen okullarının çoğalması ve gelişmesi ise 1868’den sonraki tarihlere rastlar. Bu gelişmenin en verimli çağı ise, maarifin bütün memleket sathına yayıldığı II. Abdülhamit devridir. O tarihlerde öğretmen okulları ülkenin en bilgili kimselerinin hoca olarak istihdam edildiği yerler olarak seçkin birer müessese haline gelmişti. Buralardan yetişen genç öğretmen zümresi kısa zamanda memleketin kaderine hâkim olan gruplar arasında önemli bir yer almıştır.

            İkinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet rejimleri birer inkılâp rejimi olmak itibariyle ideolojik eğitime büyük önem vermiş, bunun için de öğretmen zümresini iktidarın temsilci ve imtiyazlı sınıfı haline getirmiştir. Modern tahsilin çok yeni bir şey olduğu ülkede öğretmenler rejimle birlikte yeni medeniyeti de temsil eden nüfuzlu, itibarlı kimselerdi. İttihat ve Terakki Fırkasının bütün memleket çapında yerleşmesinde başlıca faktörlerden biri de öğretmenlere dayanmak suretiyle her tarafta kökleşmesiydi. Nitekim Milli Mücadele için girişilen teşkilatlanma faaliyeti daha önce ittihatçılar tarafından temelleri atılan ve esas unsuru öğretmen olan taşra teşkilatına dayanmıştı.

            Bizim her iki inkılâbımızın da ana teması milliyetçilikti. Milliyetçilik bir ülkedeki insanlar arasında milliyet esasına dayanan bir birlik ve dayanışma şuuru yaratmayı gaye edinir. Bunun için de, milliyeti teşkil eden kültür unsurları ile milletin milli kültür istikametinde bir öğrenimden geçirilmesi gerekir. İşte bu işi yapacak olan öğretmenlerdir. Öğretmenler sadece inkılâbın ideolojisini yaymakla kalmaz, aynı zamanda inkılâp rejiminin de sadık birer bekçisi olurlar. Ancak, milliyetçilik çeşitli yer ve zamanlarda değişik muhtevalar kazanan bir ideolojidir. İkinci Meşrutiyetin, ilk Cumhuriyetin ve nihayet demokrasi devrinin öğretmenlerinde milliyetçilik anlayışı birbirinden oldukça farklı olmuştur. Cumhuriyet devrinde Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile öğretim tamamıyla devlet tekeli ve kontrolüne alınmış, böylece öğretmen zümresine devletin resmi ideolojisini vermek imkanı iyice artmıştı. İkinci Meşrutiyetle başlayan ve devam eden romantik bir idealizm, Cumhuriyetin ilk büyük değişme hamleleriyle büsbütün hızlandı ve Cumhuriyet öğretmeni yepyeni bir ülkenin ve milletin yapıcısı rolüyle ortaya çıktı.

            Milliyetçilik bütün millet fertlerinin kısa zamanda okuma-yazma öğrenerek ortak kaynaklardan beslenmesini gerektiriyordu. Fakat bu arada işin içine başka bir fikir daha karışarak milli eğitim faaliyetlerinin özellikle ilk tahsil seviyesinde yoğunlaşmasını hızlandırdı. Bu fikir iktisaden geri kalmış pek çok ülkenin uzun zaman kapıldığı ve bazılarının hâlâ kurtulamadığı bir heyecandır: “Yaygın bir ilk tahsil kalkınma için şarttır. Bir memlekette herkes okuma-yazma bildiği takdirde cehâlet yenilmiş olacaktır.” Nitekim okuma-yazma kampanyalarının bir adı da “cehaletle mücadele” kampanyasıdır. İşte bu kalkınma manivelasının başında ilkokul öğretmeni bulunduğu için bizim eğitim sistemimiz çok uzun yıllar boyunca umumî tahsil seferberliğinin bir vasıtası olarak çalışmış, ilkokul öğretmeni yetiştirme fikri diğerlerinden öncelik almıştır. Bu fikrin âdeta tutku halini aldığı bir devirde “Köy Enstitüleri” denilen okulların açıldığını görüyoruz.

            Köy Enstitüleri bizde eğitim, eğitim, öğretmen ve kalkınma anlayışı bakımından tipik olduğu için üzerinde kısaca da olsa durmamız gerekiyor. Zamanın iktidarı bu okullara pek büyük bir ümit bağlamıştı, çünkü buralardan yetişen çocukların köylere giderek inkılâbı sadece sözle değil, gerçek bir kalkınma ile kökleştirecekleri düşünülüyordu. Enstitü mezunu öğretmenler köylerde hem çocukları okutacaklar, hem köylüye çiftlik, hayvancılık, hatta yapı işlerinde hocalık ve rehberlik edeceklerdi. Bütün bunlar şehirlerdeki ortaokullar seviyesinde verilen bir tahsille sağlanmış olacaktı. Başka bir deyişle, Köy Enstitüsü mezunu şimdi her biri en az lise çapında meslek okullarında yetişmiş teknisyenlerle yaptırdığımız işleri tek başına bilecek ve uygulayacaktı. Sonucun tam mânâsıyla bir fiyasko olduğunu hepimiz biliyoruz. Enstitü mezunları örnek çiftçilik göstermeleri için kendilerine tahsis edilen tarlaları bile kullanamamış, onların yerine köylü bu toprağı işlemişti.

            Orta ve yüksek tahsil seviyesinde öğretmen yetiştirme fikri geri plana atılmış olmakla birlikte, bu müesseselere öğretmen veren okulların oldukça eski ve sağlam geleneklere sahip oluşu yüzünden, Türkiye’de özellikle orta öğretim uzun yıllar kaliteli öğretmen sıkıntısı çekmedi. Ortaokul ve lise sayısı oldukça azdı, bunlara öğretmen yetiştiren okullar ise memleketin o zaman için kalburüstü personeli ile teçhiz edilmişti. Bugün geriye doğru baktığımızda, o günlerin orta ve lise öğretmenlerinde şimdi pek nadir rastlanan bir bilgi ve şahsiyet bütünlüğünün mevcut olduğunu pekiyi hatırlarız.

            Türkiye’de okullaşmanın büyük bir hız kazandığı demokrasi döneminde bir yandan mevcut öğretmen okullarının kapasitesi artırılmış, bir yandan yenileri açılarak artan öğretmen ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştır. Fakat öğrenci sayısındaki artış ile öğretmen sayısındaki artış aynı nispetlere göre olmadığından, ortaya çıkan dengesizlik şu iki neticeye yol açarak eğitimi büyük bir çıkmaza sokmuştur: Öğretmen okulları mezunlarının kalitesinin düşmesi ve öğretmen açığının kapatılması için meslekten olmayan kimselerin istihdam edilmeleri. Bu arada Milli Eğitim Bakanlığı mânâsız bir kaprisle bu problemi büsbütün içinden çıkılmaz hale getirmiş, kendi okullarından yetişenlere öncelik tanıma gayretiyle üniversite mezunu öğretmenlere uzun yıllar vazife vermemiştir. Öğretmenlik yapacakların pedogoji formasyonuna sahip olmaları ile ilgili son bir yönetmelik ise, üniversite mezunlarına öğretmenlik yolunu fiilen kapatmış bulunuyor.

            Bugün öğretmen meselesi özellikle iki açıdan büyük bir dert halindedir ki, bunlardan biri iktisadi, diğeri bir zihniyet meselesi olarak karşımıza çıkıyor. İktisadi mesele öğretmenlik mesleğini itibarsız kılan ve öğretmeni karnını doyuramaz hale getiren bir büyük değişme ile ortaya çıkmıştır. Türkiye’nin kalkınma hareketine geçmediği bir devirde devletten maaş alanlar oldukça refah içinde yaşayan bir zümre teşkil ediyorlardı ve öğretmenler de bunlar arasındaydı. Ancak sabit gelirlilerin ağırlaşan hayat şartlarıyla baş edemediği iktisadi değişme çağında öğretmenler gitgide sefilleşen memur kitlesinin başında yer almışlardı. Bu sefalet öğretmenlik mesleğini cazip olmaktan çıkardığı için, genellikle başka mesleklere ait tahsile imkân bulamayanların oraya dolmalarına yol açmaktadır. Diğer taraftan, mesleğe karşı hiçbir heves bırakmayan yoksulluk, öğretmenlerde ancak isyankâr duyguları geliştirmiştir ki, bu hal Türkiye’de öğretmenlerle birlikte okumuş kitlede rastlanan genel manzaranın bir numunesidir. Cemiyetin kıymet sisteminde tahsil ve öğretmenlik çok yüksek bir yer işgal ederken, fiilen yaşanan hayatta bunların hiçbir değer ifade etmeyişi elbette bir takım istenmeyen neticeler doğuracaktı. Kaldı ki, kendi haline isyan edecek kadar tahsil görmüş olan, fakat bu hali layıkıyla yorumlayacak derecede bilgisi bulunmayan insanlar sadece yıkıcı tepkiler gösterebilirdi. İşte Türkiye’yi baştanbaşa kaplamış olan anarşi ve terör atmosferine öğretmen zümresinden hayli insanın çeşitli derecelerde karışmış olmalarının başlıca sebebi budur.

            İkinci mesele zihniyetle, yani Türkiye’yi idare eden elitlerin eğitim ve kalkınma anlayışlarıyla ilgilidir ve birinciden daha önemlidir. Bütün problem, Türkiye’nin kalkınmasında neye ve kimlere öncelik verileceği noktasındaki anlayış farkından kaynaklanmaktadır. Türkiye az gelişmiş bir ülkedir; dolayısıyla elindeki kaynaklar sınırlıdır ve sınırlı kaynakları en verimli yerlere yatırabilmek için bir tercih sıralaması yapmak zorundadır. Bu tercih şimdiye kadar hep umumî tahsil lehinde yapılmış, yani herkesin ilkokuldan geçmesi ve okur-yazar oranının yüzde yüze çıkarılmasıyla ülkenin kalkınacağı zannedilmiştir. Bu düşünce öğrenciye öncelik verilmesini, öğretmen meselesinin geri planda bırakılmasını gerektirir. Hedef edinilen eğitimi verebilmek için iyi yetişmiş insan gücüne ihtiyaç yoktur. Fakat ilk eğitim bu anlayış sahiplerinin düşünmediği kadar önemli bir iştir ve bu önemi dolayısıyla bütün ileri ülkelerde ilkokullara öğretmen yetiştiren okullarda üniversite dengi bir eğitim yapılır. Şunu hemen belirtelim ki, ilkokul öğretmeninin üniversite tahsili görmesi, ilkokul çocuğuna yüksek seviyede bilgiler verilmesi için değildir. Tersine, ortada öğretimden çok burada bir eğitim meselesi vardır ve eğitim meselesi vardır ve eğitim bilgi aktarmaktan çok daha önemli, daha zor bir iştir.

            Bizde en az anlaşılan ve önem verilen öğretmen, orta tahsil öğretmeni olmuştur. Bütün kalkınmış ülkelerde orta öğretimin iki gayesi ve iki sahası vardır. Birincisi meslek eğitimi vermek ve doğrudan doğruya hayata atılacak insanları yetiştirmek, ikincisi ise yüksek tahsile öğrenci hazırlamak. Mesleki eğitimi teknik bilgi ve maharetler gerektirdiği için, bunlar öğretecek olanların iyi birer teknisyen olmaları çok defa yeterlidir. Fakat yegâne gayesi yüksek tahsile öğrenci hazırlamak olan liselerde öğretmenlik yapanlar yüksek tahsilin mahiyetini ve problemlerini iyi bilen insanlar olarak yetişmek zorundadırlar. Tabir caizse, bunlar liselerde çalışan üniversite hocaları gibidirler. Türkiye’de yakın zamanlara kadar orta tahsilin bu fonksiyonları hiç gözetilmemiş ve ortaokul mezunluğu, lise mezunluğu gibi başlı başına tahsil kademeleri ortaya çıkmıştır.

            Orta öğretime öğretmen yetiştiren müesseseler eskiden ortaokul öğretmeni ve lise öğretmeni yetiştirenler diye ikiye ayrılıyor ve lise öğretmenleri üniversiteden, ortaokul öğretmenleri orta öğretmen okullarından yetişiyordu. Uzun zamandır bu ayrım ortadan kalkmış ve lise öğretmenleri çoğunlukla eğitim enstitülerinden alınır olmuş, şimdi ise üniversite çıkışlı öğretmenlerin Milli Eğitim Bakanlığına ait okullarda çalışma imkânı tamamen kaldırılmış bulunuyor. Türkiye’de batılı ülkelerin standartlarına göre üniversite tahsilinin bile arzu edilen seviyenin çok altında bulunduğu göz önünde tutulursa, eğitim enstitülerinin üniversite hazırlığı için öğretmenlik yapacak kimseleri yetiştirmekte ne önemli güçlüklerle karşı karşıya olduğu tahmin edilebilir.

            Şu halde Türkiye’deki maarif sistemi öğretmeni hem maddi imkanlardan hem gerekli ölçüde bilgi ve görgüden mahrum bırakarak onu iki türlü yoksulluğa itmektedir. Hele son yıllarda bir siyasi iktidarın ideolojik maksatlarla binlerce kişiyi üç ay içinde “hızla” öğretmen yapıp lise ve ortaokullara göndermesi mevcut derdi tam bir felâket haline döndürmüştür.

            Hangi seviyede olursa olsun, öğretimin niteliğine baktığımız zaman eskiye nispetle hiç de yol almadığımız söylenemez. Medresenin asıl kusuru yaratıcı bilgiye kapalı kalması, kitabı veya hocayı değişmez otorite diye kabul etmesiydi. Bugün öğretmenlerimizin, kendi yetişmelerinin kaçınılmaz bir sonucu olarak, aynı kısırlık içinde bulunduklarını görüyoruz. Bu kısırlık daha işin başında bir metot hatasından doğuyor. Öğretmenin vazifesi öğrencideki kabiliyeti ortaya çıkarmak ve onun işlenmesine yardımcı olmaktır. Bunu yapabilmek için öğretmenin kabiliyetli ve yaratıcı olması şarttır. Öğretmen yetiştirilirken belli bilgileri öğrenip aktaracak adamlar yetiştirilmesi hedef alınınca, yaratıcı kabiliyetler büyük ölçüde öldürülüyor demektir. Öğretmen kendinde olmayan bir şeyi başkasına veremez. Eğer o kendi tahsili içinde bilgiyi şahsen araştırıp ortaya çıkarmanın ne demek olduğunu öğrenmemişse, öğrenci karşısında sadece spikerlik hizmeti yapar; nitekim spikerler başkasının hazırladığı metni kalabalığa aktarmaktan başka iş yapmazlar.

            Öğretmenin bu fonksiyonuna hiç dikkat edilmemesi yüzünden, meslek içi eğitim de tamamıyla ihmal edilmiştir. Bir öğretmen okulu bitirip mesleğe atıldıktan sonra kendi konusunda meydana gelen değişmeleri ve yenilikleri hiçbir suretle takip etmez, ederse de bu onun şahsi ve ferdi gayretine bağlı bir iştir. Özellikle insanı yetiştirecek uyarımların çok az olduğu taşra kasabalarında öğretmenlerin hayatı okuldaki ders rutininin dışında şehir kulübünün oyun masalarında geçmektedir… Onu yeni kalmaya ve başkalarını da hep uyanık ve taze tutmaya yarayacak ne bir teşvik ne de kontrol mekanizması mevcuttur.

            Öğretmen eğitim sisteminin bir parçası olduğuna göre, ancak sistemin bütünü içinde bir yeri ve yönü vardır. Öğretmeni değerlendirirken, onun bağlı bulunduğu sisteme ait standartları ve değerleri göz önünde tutmak zorundayız. Bu açıdan bakıldığında, acaba Türkiye’de milli eğitimin temel prensipleri ve hedefleri nelerdir?  Bizim ülkemizde öğretmenin çocuklarına neleri, hangi önem sırasına göre vermesi beklenmektedir? Nasıl bir insan tipinin veya tiplerinin yetişmesini istiyoruz? Bu insan tipi bizim hangi hedeflere ulaşmamızda yardımcı olacaktır?

            Bu sorulara açıkça bir cevap verebileceğimizi söyleyemeyiz. Eski eğitimin belli değerleri vardı, çünkü o eğitim kıymet sistemi bakımından istikrarlı bir cemiyeti temsil ediyordu. Türkiye, yıllardan beri devamlı bir değişme halindedir; klasik değerlerden vazgeçilmiş, fakat yeni cemiyetin hangi esaslara dayanacağı bir türlü belli olmamıştır. Meselâ medrese eğitimi terkedilmiş, fakat o eğitimin sadece muhtevası ve dayandığı otoriteler değişmiştir. İlim dendiği zaman bundan ya skolâstik bilgiyi ya da geçen yüzyıldaki pozitivistlerin bilgi anlayışını anlıyoruz; öğretilen şeylerin doğruluk ölçüsü ise dayanılan otoritelerin itibar derecelerine bağlı bulunuyor. Bu çağdışı bilgi ve hakikat anlayışı, gerek öğretmen gerek öğrenci kitlesinde dogmatik düşüncenin modern örnekleri olan bir takım doktrinlerin kolayca yerleşmesine yol açmıştır. Hür düşünce denilince, bir düşüncenin esareti adına öbürüne isyan etmek anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, eğitimde kabiliyetlerin mi ortaya çıkarılacağı, yoksa eşitliğin mutlak bir değer olarak mı kabul edileceği belli değildir. Fakat muhakkak ki burada en tartışmalı konu “milli eğitim” kavramının ifade ettiği değerlerin neler olduğudur. Bu tabir kullanıldığına göre, Türk milleti için düşünülen bir eğitim söz konusudur. Acaba Türk milletine verilen eğitimle onun milli değerlerini mi geliştireceğiz, yoksa ona yeni değer sistemi mi aşılayacağız, yoksa her ikisinin bir karışımını mı düşünüyoruz. Bu noktaların açıklığa kavuşmaması yüzünden milli eğitimin sık sık hükümet politikalarına göre yön değiştirdiğine şahit oluyoruz. Bu kargaşalık içinde Türk tarihinin milli eğitime zararlı olduğunu düşünerek bütün okullardan Türk büyüklerinin resimlerini ve Türk tarihine ait levhaları kaldıran bakanlar bile görülmüştür.

            Bir ülkede milli eğitimin esasları bir devlet politikası halinde tespit edilmedikçe, öğretmen karanlık orman içinde yol bulmaya çalışan bir insan olmaktan kurtulamayacaktır. (Prof. Dr. Erol GÜNGÖR)

 

11- Fıkra

Fıkra kelimesi günümüzde iki anlamda kullanılmaktadır. Birincisi genellikle tanınmış bir insan, bir hayvan veya başka şeyler hakkında anlatılan bir ders, öğüt vermeyi amaçlayan kısa nükteli hikâyeciklerdir. Eskiden bu küçük hikâyeciklere “kıssa” denirdi. “Kıssadan hisse kapmak” deyiminde de bu türe atıf vardır.

Fıkra kelimesinin burada işleyeceğimiz ikinci anlamı ise günlük olayları veya toplumu ilgilendiren bir konu hakkında bir yazarın özel görüş ve düşüncelerini anlattığı ciddî veya nükteli yazılara denir.

Fıkralar gazete ve dergilerde yayınlanırlar. Makaleye göre daha kolay yazılabildiği için gazeteciler ve yazarlar tarafından sıklıkla tercih edilen bir anlatım türüdür.

Bazen fıkra ile makale karıştırılmaktadır. O yüzden burada fıkra ile makale arasındaki temel farkları da belirtmekte yarar görüyoruz:

-Makalede konu hakkında okuyucuyu inandırma zorunluluğu varken fıkrada bu zorunluluk yoktur.

-Makale yazarı konu ile ilgili görüşlerini ispatlayabilmek için ciddi bir araştırma, ön hazırlık döneminden geçmek mecburiyetindedir. Fıkrada ise buna gerek yoktur. Fıkrada her türlü örneğe ve kişisel görüşe yer verilebilir.

-Makaleler fikir yazısı oldukları için üslûp ciddi ve ağırbaşlı olur. Hâlbuki fıkralarda üslûp daha samimidir. Makalelerde tercih edilmeyen devrik cümleler fıkralarda rahatlıkla kullanılabilir. Fıkra yazarı okuyucuyla konuşuyormuş gibi yazar.

-Makale yazarı toplumun genelini ilgilendiren konu ve düşünceleri ele alır. Fıkra yazarı ise daha basit günlük bir olayı veya güncel bir meseleyi yazısında kullanabilir.

-Makaleler fıkraya göre oldukça uzun yazılardır.

 

“Fıkra örneği:

YAVUZ’UN KULAĞINDAKİ KÜPE N’OLA?

            Yavuz Selim Han ki, saltanatının her gününde ve sanki elli yaşında öleceğini bilirmiş gibi, o sekiz senelik fırtınalı hayatı boyunca, dünyanın kendisine dar geleceğinden şekvacıdır, o halde elbette haremde kalacak günü bile sayılı olmak gerekir. Tek bir oğlu var… Daha sonra Muhteşem veya Kanuni diye anılacak olan Süleyman… Hep ordusunun ve hep Anadolu ve Rumeli birliğinin peşinde.

            Peki, ama bu alabildiğine erkek görünümlü cihan hükümdarının kulağındaki küpe ne ola? Yavuz ki, oğlu şehzade Süleyman’ın giyim kuşam ve şıklığa düşkünlüğünden şikâyetçidir… Yavuz ki, devlet hazinesinin üzerindeki titizliğini, bugün Topkapı Müzesi’nde hazine dairesinin her akşam kilitlenişinde yaşanan ve daha hâlâ dile gelen emirlere zincirlemiştir. Öyleyse, halk tarafından süs eşyası olarak bilinen küpenin devletten başka meşgalesi olmayan bu hükümdarın kulağında işi ne?

            Bu suali sormamızın sebebini az sonra söylemek isteriz.

İSMAİL SAFEVÎ ADINDA BİR BÜYÜK TÜRK

            468 yıl geçmiş aradan… 1514 yılında, Osmanlı, Anadolu Yarımadası’nda yeni yeni birliğini perçinliyor. Yavuz’un emeli, Anadolu hâkimiyetini sağlamak için, doğusundaki İran devletini, daha doğuya itip bir noktada durdurmak. Ne var ki, o İran tahtında bir başka büyük Türk var: İsmail Safevi. Su katılmamış Türk. Onun niyeti bir başka. Kendisi Şii… İster ki, kendi hâkimiyetini Batı Anadolu’ya kadar uzatsın. Sonra Mısır’a ve bütün Arap Yarımadası’na hâkim olsun. Mezhep farklılığı vesile. Gaye siyasî… İran’daki Türk hanedanının başı da bir İslam âlemi hâkimiyetinin peşinde. Bugün İran’da, inanışını fütuhat ihtirasına boş yere yelken yapmak isteyen Humeyni gibi… Ne var ki, İsmail Safevi devletleri dize getirmiş, tahtlar yıkıp üzerinde hak sahibi olmuş bir büyük hükümdar. Yavuz Doğu Anadolu’da birlik istiyor. Safevî Şahı, Batı Anadolu rüyasını soluklanmada. Ve savaş mukadder hâle gelir. Çaresi yok vuruşacaklardır.

            İsmail Safevî ile Yavuz’un orduları baştan aşağı Türk çocuklarından kurulu. Yabancılar pek az. Şah İsmail’inkiler Alevî… Osmanlı ordusu da Hacı Bektaş-ı Velî gibi ulular ulusu bir ermişin, mânevî evlatları. Hemen hemen yüzde doksanı Bektaşî, yani Alevî…

            Yalnız Yavuz’un iki sıkıntısı var. Birisi, doğuya yürüdükçe İsmail Safevî’nin geri çekilip savaşı kabul etmemesi. Yeniçeriler, boşuna zaman kaybından şikâyetçi. Öyle ki bir gece Yavuz’un çadırına bile kurşun sıkarlar.

            İkinci sıkıntı bir başka… Hem İsmail Safevî hem Yavuz, devrinin büyük şairlerinden. Ne var ki Türk devleti hükümdarının sadece Acemce yazmasına karşılık, İran devletinin başı İsmail Safevî, imrenilecek güzellikte ve bugün anlaşılacak mükemmellikte bir Türkçe ile yazıyor. Yavuz Selim, ordusunun kendisine karşı çıkması kadar, karşısındaki Şah İsmail’in dudaklarından serpilen Türkçe beyitlerini kendi mezheplerinden olan Osmanlı askerini alevlemesinden de şüpheli. İşte o zaman, bu küpe meydana çıkar ve Yavuz’un kulağında görülür.

ESKİ BİR TÜRK İNANIŞI

            Yeşim taşı, Türk kavimlerinin bir Asya inancı. Bereketin işareti. Efsanelerin anlattığına göre, Çinli prensesin vuslatı uğruna, o koskoca “yeşim taşı” çekik gözlülere devredildikten sonra başlayan uğursuzluk ve kuraklık neticesinde, Türk boyları batıya doğru yola çıkmışlar. Önce Horasan’a kadar gelinmiş. Oradan yola çıkan Hacı Bektaş-ı Velî, Horasan erlerinin en ulusu olarak, bugün Hacı Bektaş denen Suluca Karahöyük’e konak vermiş. Sembolü, boynundaki yeşim taşıdır. Hiç değilse, Asya’daki bereketin bir parçasını getirmişiz Anadolu’ya. Yeşim taşı ise Bektaşî ve Alevîlerin kutsal taşı olmuş zamanla. Yavuz, yukarıda anlattığımız ikili korkusunu yenebilmek için kendi mezhep inanışından olmayan askerlerine, mezhep farklılığının bir mânâ ifade etmediğini anlatmak maksadıyla kulağına takmış o küpeyi…

                                                                       İlhan BARDAKÇI”   

11-Sohbet (Söyleşi)

Yazarın herhangi bir konu üzerinde okuyucuyla konuyormuş gibi samimi bir üslûpla yazdıkları kısa gazete ve dergi yazılarına sohbet denir.

Sohbetin en belirgin özelliği samimi ve sıcak anlatımıdır. Sohbet her konuda yazılabilir. Çoğunlukla toplumun geniş bir kesimini ilgilendiren güncel konular veya meseleler sohbetin konusudur.

Sohbetlerde de makalede uygulanan içerik planı uygulanır. Ancak sohbet yazıları, okuyucuyu sıkmamak için kısa kesilir.

Sohbetlerde karşılıklı konuşma havasının yakalanabilmesi için dil ve üslûba dikkat edilmelidir. Dil, konuşma diline yakın, akıcı ve açık olmalıdır. Sohbetlerde, konuyu renklendirecek nükteli sözlerden veya özlü sözlerden, atasözlerinden örnekler verilebilir. Sohbetlerde aşırıya kaçmamak şartıyla devrik cümleler de kullanılabilir.

 

“Sohbet örneği:

                                               ÜMİT DÜNYASI

            Gün olur insan sağlığını kaybedebilir. Sağlığı kaybetmek ehemmiyetsiz bir şey olmamakla beraber bazen tedbirsizlikler yüzünden, bazen de bütün tedbirlerimize rağmen sağlığımızı da kaybettiğimiz oluyor. Ama onu da elde etmemiz mümkündür. Yeter ki bir şeyimizi, ümidimizi kaybetmemiş olalım.

            İşte dünyada, bu fâni dünyada misafir olarak kaldığımız sürece kaybetmememiz gereken, hep saklamamız, ruhumuzun bir köşesinde kendisine ufacık bile olsa her zaman bir yer ayırmamız gereken tek şey bu ümittir. İnsanoğlunun kaybettiği birçok şeyli, bu arada parayı, mevkiyi, sağlığı ancak ümidini kaybetmemiş ise yeniden bulabilir. Onu kaybetti mi paranın da, mevkinin de, sağlığın da yerine gelmesine imkân yoktur. Hatta –daha ileri giderek söylemekte bir sakınca görmüyorum - Ümidini kaybeden insanın artık hayatta kalmasının pek değerli bir manası yoktur.

            Zaten ümidi olmayan insan onu bile kolay kolay koruyamaz.

                                                                                             Şevket Rado”

12- Deneme

Herhangi bir konu üzerinde, yazarın kesin yargılara varmadan, kendine özgü görüş ve düşüncelerini açıkladığı fikir yazılarına “deneme” denir.

Deneme adından da anlaşılacağı gibi ele alınan konu ile ilgili yapılan yazı denemesidir. Genellikle, sanat, bilim, edebiyat, kültür ve düşünce konularında yazılır.

Denemeyi makale, fıkra, sohbet, eleştiri gibi diğer yazılı türlerden ayıran temel özellikler şunlardır:

-Denemede duygu değil, düşünce esastır.

-Deneme bir araştırma ve inceleme sonucu ortaya çıkar. Konular fıkra ve sohbette olduğu gibi yüzeysel değil derinlemesine incelenir. Bu nedenle deneme yazarının derin bir birikime ve kültüre sahip olması gerekir.

-Denemelerde yazar kendisiyle, okuyucusuyla tartışır. İşlediği konuyla ilgili çeşitli düşünceleri, kendi görüş ve yorumunu da katarak ifade edebilir.

-Toplumu yakından ilgilendiren konulara yeni bir bakış açısı getirilmeye çalışılır.

-Denemelerin dili fıkra ve sohbetin dili gibi samimi ve senli benlidir.

Denemeler gazete ver dergilerde yazılabileceği gibi yazılı bir kitap halinde toplu olarak yayınlanmış denemeler de vardır.

Bu türün en önemli temsilcileri, Batı edebiyatında; Montaigne, Bacon, Andre Gide ve Alain, Bizde ise Nurullah Ataç, Suat Kemal Yetkin, Mehmet Kaplan ve İskender Pala.

 

“Deneme örneği:

                                    SEVGİ NEYDİ?!..

                                     Sevgilerinin üstünden baharlar ve kışlar geçenlere!

           

            Hatırlayanınız var mı, sevgi neydi?

            İlk sevgi sözcüğünü, ilk kıpırdanışını yüreğinin hatırlayanımız var mı? İlk hüznümüzün adını sevgi koyabiliyor muyuz şimdi geriye dönüp baktığımızda? Derunî coğrafyamızı kaplayan zifirî bulutların ve üzerimize örtülen maddeci felsefenin ağırlığına ne zaman başkaldırmıştı sevgilerimiz, hatırlayanınız var mı? Ne zaman sevgilerimiz paralarımızdan önce tartılırdı; ya ne zaman pazar eyledik sevgilerimizi, biliyor musunuz? En son ne zaman bir sevgiyi söylemiştik bir sevgiliye?!.. Her gün bir parçamızı daha tüketen teknoloji çağında sevgiye en son ne zaman yürekten bir merhaba demiştik, hatırlayanınız var mı? Hatırlıyor musunuz, sevgi neydi?

            Üzüm henüz yaratılmamışken insanları sarhoş eden o muydu acep?!.. O muydu canından ve cihandan geçiren sahipkıranları?. Binyıllar ve binlerce yıllar boyunca pervaneyi ateşe düşüren, bülbülü şeydalandıran o muydu? Neydi sevgi?!..

            Sevgi bir bakış, bir gülüş müydü bazen; bir akış, bir koşuş muydu?. Sevgi gönül kumaşında bir nakış mıydı?!..

            Hatırlayan var mı sevgi neydi? Leyla’ların, Şirin’lerin, Aslı’ların nazı mıydı o; yoksa Mecnun’ların, Ferhat’ların, Kerem’lerin niyazı mı? Hangisinde belirmişti ilk kıvılcımı sevginin? Neydi sevgi?!..

            Açıkken göz bebeğimize yerleşen de, göz yumduğumuzda gönlümüze sızan sevgi değil miydi bir vakitler? Bir dudağın kıpırdanışından yanağımıza akseden pembelikler, utanmalar sevgi değil miydi yoksa? En son ne zaman kızarmıştı yanağımız, hatırlayanınız var mı? Uykumuzu en son ne zaman terk etmiştik sevgiyi düşünmek adına? En son sevgi şiirini hangi gecede okumuştuk?

            Sahi, neydi sevgi? Bir çuhayı ipek görebilmek miydi; toprağı amber niyetine koklamak mı? Sureti sirete, razı cevhere, bedeni ruhu köle eylemek miydi sevgi? Sevgi bir iyilik miydi, şefkatli bir cümlecik mi Neydi sevgi, dış mıydı, yoksa iç mi; zahir miydi yahut batın mı; kalıp mıydı, ya ki can mı? Var olmak mı, varlıktan geçmek mi? Dünyaya gülmeye mi gelmiştik, ağlamaya mı; ölüyor muyuz, yoksa doğuyor mu? Sevgi neydi?!..

            Unuttuk, acep neydi sevgi? Bir yetimin başını okşarken dimağımıza yerleşen tat mıydı o? Bir bebeğin süt kokulu tenindeki suç çiçeği miydi? Sabah evden çıkarken özlemeye başladığımız bir ses miydi? Hatırlayanınız var mı, sevgi neydi?

            Sevgi bir sigara dumanında, bir tren düdüğünde, bir dalganın en son hışırtısında ve bir turnanın kanadında mı kalmıştı? Sevgi Medine’de, Semerkant’a, sevgi Bağdat’ta, Endülüs’te, ta caddelerde, sokaklarda, evlerde, kapıların tokmaklarında çınlar durur muydu eskiden? Ya neden şimdi Ayasofya’da pitoresk, Divanyolu’nda kaldırım taşı, Ankara’da ittifak, Yeşil Kubbe’de Mevlana, Erciyes’te kar, Fırat’ta bir içim su olup girmiyor dünyamıza? Neden nefesimiz daralıyor hummalı inatlarımız, kallavi benliklerimiz yüzünden? Neden gönül yuvalarımıza kuzgunlar pikeleniyor da nesillerimiz sersefil ve derbeder?!.. Sevginin koynunda büyüttüğümüz nazeninlere nazı enin ile mi unutturdular, semenderlerimiz ateşte niçin yanmaktalar? Soralım ta içimize; neydi sevgi?

            Sevgi neydi sahi? Bir mektubun ilk satırı mıydı, bir telefondaki ilk ses mi? İnsanı mutlu eden o ilk satır mıydı defalarca okunan, yoksa ilk satır arayışları mı tekrar be tekrarlanan? Telefondaki bir ses insanın bir ömrünü doldursa mı sevgiydi gerçekten, yoksa yeni sesler duymaya hiç yetmeyecek ömürlerin arayışlarımı?

            Sevgi bir acıydı herhalde, bir kederdi, kâh hüzünle, kâh mutlulukla hatırlanan. Belki de sabırdı sevgi, affetmekti, gelecek günler adına. Sevgi sınanmaktı adl-i ilahi’de ve sınavı geçmekti ercesine. Sevgi bir tevbeydi, nasup kisvesinde; bir dirilişti nefsi öldürerek. Sevgi bir iyi ad bırakmaktı fena yurdunda. Ömür geçer de ad kalır…

                                               ***

Sevgi: İki hece.

Sevgi, sevmek kelimesinden türetilen bütün öteki kelimelerin en güzeli.

Derin uykulara dalmadan önce ilk soru: Sevgilerinizi en son ne zaman hatırlamıştınız ve sevgiyi hak edenleri en son ne zaman?!..

Bir soru daha: Sevgileriniz yalan mıydı yoksa?!..

Ve son soru: Çorak vadilere yönelmişse sevgilerimiz, çevremizi kandırmıyorsa sulara, içimizden akan Nil olsa ne?!..

                                                                Kitâb-ı Aşk – İSKENDER PALA”

13-Eleştiri (Tenkit)

Herhangi bir sanat eseri veya sanatçı üzerinde olumlu veya olumsuz düşüncelerin ortaya konulduğu, bunların değerleri üzerinde görüş bildirdiği ve yargıya varıldığı yazılara eleştiri (tenkit) denir.

Kişinin kendini eleştirdiği yazılara “öz eleştiri-otokritik” adı verilir. Eleştiri yazarlara ise “eleştirmen”, “mündekid”, “eleştirici” vb. adları verilir.

Eleştiride amaç, eser veya yazarda görülen eksiklikleri ortaya koyup olumlu anlamda katkı sağlamaktır. Bu yüzden eleştirmek konusuna olumlu yaklaşmalı, kırıcı, yıkıcı eleştirilerden uzak durmalıdır. Eleştirmen, beğendiği veya beğenmediği bir konuyu kendisi yeniden yazmaz. Konunun iyi veya kötü yanlarını ortaya koyarak konu ile ilgili topluma kılavuzluk eder.

Eleştirmenin derin bir kültür sahibi olması gerekir. Eleştirilen bir kitapsa eserin ne zaman, hangi şartlar altında yazıldığı, yazarının dil ve üslûbunun ne olduğu, yazarının ruh hali dikkate alınmalı, buna göre yargılara varılmalıdır.

Eleştirilen bir sanatçı ise sanatçının eksik yönleriyle beraber, kendine özgü (orijinal) yönleri de belirtilerek sanatçının gelişimine katkı sağlanır.

Eleştiri yazısının içerik planı makalenin planı gibidir.

Giriş bölümünde eserin özü ortaya konulur. Eserde hangi sanat anlayışının hâkim olduğu, nerede, ne zaman, nasıl yazıldığı söylenerek benzerleriyle kıyaslanır.

Gelişme bölümünde eser hakkındaki olumlu veya olumsuz yargılar ve bu yargıların dayandığı sebepler ortaya konur. Her yargı ayrı bir paragrafta işlenir.

Sonuç bölümünde ise eser (veya yazar) hakkındaki yargı açık ve kesin ifadelerle belirtilir.

“Eleştiri örneği:

GERÇEK HAYALİ AŞTI

            Mehmet Çınarlı, bugünkü şairler arasında aruzu, taklide düşmeden, başarıyla kullanan birkaç şairden biridir. Yeni şairlerden çoğu, belki kullanılması zor olduğu, belki hoşlarına gitmediği için, Türk şairlerinin bin yıldan beri binlerce güzel mısra söyledikleri bu vezni bırakmışlardır. Fakat Yahya Kemal, Ahmet Haşim ve daha başka örnekler gösteriyor ki, aruzla ebedî şiirler söylemek mümkündür.

Yahya Kemal’den sonra aruzu kullananların en mühim meselesi, günlük dili ona uydurmak olmuştur. Bu bir sabır meselesidir. Yahya Kemal, mısralarını kolayca kapamamak için yıllarca beklemiştir. Çınarlı, kanaatime göre, biraz sabırsız olmakla beraber, yine de Türkçeyi billurlaştıran güzel mısralar söylemiştir.

Çınarlı’nın ele aldığı konular, umumiyetle şahsî hayat tecrübeleri, saadet anları, üzüntüleri, hayal kırıklıkları, isyanlarıdır. Onu, herhangi bir ideolojinin basmakalıp ifadesine düşmediğinden dolayı tebrik ederim. Yalnız hayat tecrübelerini işlerken, derinleştirmesini isterdim. Hayat tecrübeleri, derin bir hayat felsefesi haline gelmeyince sığ kalıyor. O zaman tek kurtuluş yolu orijinal hayaller yaratmaktır. Orijinal hayaller, bazen duygu ve düşünceye büyük bir derinlik ve ihtişam verir. Çınarlı, bazı mısralarında bu sınıra yaklaşmıştır. Kitaba başlığını veren “Gerçek Hayali Aştı” şiirindeki şu mısralar dil, ahenk, duygu ve hayal bakımından güzel örneklerdir.

            Gerçek hayali aştı, ufuklar uzak değil.

            En olmaz isteklere uzanmak yasak değil.

           

            Uçuyor rüzgâr gibi altımdaki küheylan,

            Ne kadar dizginlesem yavaşlayacak değil.

Bunlardan sonra gelen beyitlerde aynı ölçü, duygu ve hayal ahengini bulamadım.

            Buzların soğuğu yok, alevler sıcak değil.

Mısrasında gerçek hayali değil, hayal gerçeği aşıyor. Ben mübalağanın bu türlüsünden hoşlanmıyorum.

Tabiatı bozmayan bir dekor içinde geliştirilen şiirler daha güzeldir. “Yağmur” ve “Yağmur Altında” başlıklı şiirlerde bunu gördüm. Çınarlı diğer şiirlerinde münferit olarak güzel beyitler söylemekle beraber, umumiyetle kafiyeye esir oluyor. Bu, bence bir zaaftır. Şair vezin gibi, kafiyelerin de esiri değil, efendisi olmalıdır. “Bu Yılbaşı” şiirinin üç beytine diyecek hiçbir şey yoktur. Fakat bunlardan sonra gelen iki beyit “doldurma” hissini veriyor.

“Yılbaşı Düşüncesi” benim zevkime göre kitabın en güzel parçasıdır. Burada çeşitli duygular ve gerçekler bir araya gelerek şiire, ötekilerde pek bulunmayan bir derinlik ve zenginlik veriyor. Şiirin bütününe uyan sonuncu beyitteki sembolik ifade, Yahya Kemal’in şiirleri ile aynı seviyede bir mükemmeliyete haiz. Bu güzellik, öyle sanıyorum ki, içinde yaşanılan gerçeğin sembol haline gelmesinden doğuyor.

Çınarlı, ideolojik bir düşünce ağına düşmeden, bazı sosyal durumlar karşısındaki duygularını da ifade ediyor. “Şikayet”, “Tedirginlik”, “Onlar” başlıklı şiirleri bu cinsten. Gizlenilmiş derin bir hiddeti ifade eden “Onlar” şiirini çok sevdim.

“Kuzey Kıyılarında”, “Uzakta Kaldı”, “Amasra’dan Mısralar”da şair, sevdiği ve içinde yaşadığı yerlere ait hatıra ve intibalarını anlatıyor. Bugünün büyük şairlerinde yaşayan şairleri, tabiatın varlığını umumiyetle hissetmiyorlar. Ancak tatilde uzakta bir yere gittikleri vakit, kendilerini aşan bir âlemle karşılaşıyorlar. Bu, onlar için adeta bir keşif oluyor.

Çınarlı, tatil aylarına has olan bu saadeti kuvvetle hissediyor. “Uzakta Kaldı” şiirinde bunun özlemi var.

Burada Çınarlı’nın bütün şiirlerini ayrı ayrı tahlil etmeye ve değerlendirmeye imkân yok. Onlar hakkındaki umumî görüşümü şöyle özetleyebilirim: Çınarlı aruzu ve dili büyük başarıyla kullanan bir şair. Dar olsa da kendine has bir dünyası var. Sade, çıplak mısralarıyla gerçeği veya sembolü bulduğu şiirlerinde, büyük ve gerçek şiire yaklaşıyor. Yalnız birçok şiirinde bütüne, kompozisyona fazla ehemmiyet vermiyor. “Yılbaşı Düşüncesi”nde olduğu gibi, varlığın çeşitli tabakalarına ait çeşitli unsurları birleştiren zengin muhtevalı şiirler yazdığı zaman sanatının en yüksek noktasına ulaşıyor.                                              

                                                                       Mehmet Kaplan” 

14-İnceleme (Tahlil)

Bir sanat eserini, bir sanatçıyı veya bir makaleyi en ince ayrıntılarına kadar anlatan, tanıtan yazılara inceleme (tahlil) denir. 

            “Edebiyat, ilim, fen ve sanat kollarından biri ile ilgili tek ve belirli bir konu etrafında yazılan incelemelere ise “monografi” adı verilir.”[3]

            Fıkra, makale, sohbet, deneme gibi fikir yazıları veya roman, hikâye, tiyatro gibi olay esaslı yazılarla ilgili inceleme yapılacağı zaman metin bütün boyutlarıyla kavranmalıdır. Bunun için metnin konusu, ana fikir ve yardımcı fikirleri, sanat anlayışı, dil ve anlatım özellikleri metinde tespit edilmeli, yazı bunlardan hareket edilerek geliştirilmelidir. Bunları yaparken, yazarı benzerlerinden ayıran orijinal yanlarıyla tanımak ve tanıtmak, yazarın özel duygu ve düşüncelerini yakalamak amaçlanır.

            İnceleme türündeki eserler kişinin edebiyat zevkini güçlendirecek, bir eserin veya sanatçının nasıl değerlendirilmesi gerektiğini öğretir. Böylece özellikle okuma etkinliklerinde iyi-kötü eser, iyi-kötü yazar ayrımı yapılabilir.

            Metin incelemeleri ülkemizde henüz yeni yapılan bir türdür. Metin incelemeleri Prof. Dr. Fuat Köprülü ile başlamıştır. Bunu takiben de Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan, Prof. Dr. Ahmet Hamdi Tanpınar ve Prof. Dr. Mehmet Kaplan’ın bu türden eserleri ortaya çıkmıştır. Bunlardan Mehmet Kaplan’ın iki ciltlik “Şiir Tahlilleri” adlı kitabı sahasının en önemli ve kıymetli kaynak eseridir.

“Tahlil Örneği

                              BAYRAK

Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü…

Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü,

Işık ışık, dalga dalga bayrağım,

Senin destanını okudum, senin destanını yazacağım.

 

Sana benim gözümle bakmayanın

Mezarını kazacağım.

Seni selâmlamadan uçan kuşun

Yuvasını bozacağım.

 

Dalgalandığın yerde ne korku, ne keder…

Gölgende bana da, bana da yer ver!

Sabah olmasın, günler doğmasın ne çıkar:

Yurda ay-yıldızın ışığı yeter.

 

Savaş bizi karlı dağlara götürdüğü gün

Kızıllığında ısındık;

Dağlardan çöllere düşürdüğü gün

Gölgene sığındık.

 

Ey şimdi süzgün, rüzgârlarda dalgalı;

Barışın güvercini, savaşın kartalı…

Yüksek yerlerde açan çiçeğim;

Senin altında doğdum,

Senin dibinde öleceğim.

 

Tarihim, şerefim, şiirim, her şeyim;

Yeryüzünde yer beğen:

Nereye dikilmek istersen,

Söyle, seni oraya dikeyim!

                              ARİF NİHAT ASYA

 

BAYRAK

 

“Bayrak” şiiri milli bir sembol olan bayrağı yücelten bir şiirdir. Burada bayrak “sen” diye, kendisine hitap edilen ve sevilen bir varlık olarak tasavvur olunmuştur. Şiirde bayrak (sen) ile sıkı münasebette bulunan başka bir varlık vardır, o da şâirin kendisidir (ben). Şiir bütünü ile şâir ile bayrak (ben ile sen) arasındaki derin bağlılık duygusunu ifade etmektedir.

Bu iki varlık arasındaki bağ, şiirin temel unsurlarını teşkil eden ses, hayal, yapı ve mânâ tabakalarında kendisini gösteren çeşitli tezahürlere meydan vermektedir.

Umumiyetle mısra başlarında aralıklı olarak kullanılan “senin, sana, seni” beşinci parçada arka arkaya iki kere tekrarlanan “senin” kelimeleri, sadece mânâ bakımından değil, ses bakımından da mühimdir. Kulak, aynı kelimelerin kısa aralıklarla veya arka arkaya tekrarlanmasından doğan sesi kuvvetle hissetmektedir.

Şiire hitabet tonunu veren, bayrağa, “sen” diye hitap edilmesi ve sevgili bir varlığı temsil eden bu kelimenin sık sık tekrarlanmasıdır. Mısra başlarında “sen” kelimesinin ilk (s) sesine uyan “sabah, söyle” kelimeleri âdeta eski Türk şiirlerinde görülen mısra başı aliterasyonunu vücuda getirmektedir. “Sen” kelimesinin mısra başlarında tek başına duyulmasına karşılık, şiirin ikinci mühim unsurunu teşkil eden “ben”, mısra sonlarında çekimli fiillerin sonunda veya mülkiyet eki olarak gözükmektedir.: “Bayrağım, yazacağım, kazacağım, bozacağım, çiçeğim, doğdum, öleceğim, her şeyim, dikeyim”. Aralıklı olarak kullanılan bu kelimeler, tam veya yarım kafiye teşkil etmektedir.

Şiir boyunca, mısra sonlarında aralıklı olarak tekrarlanan bu benzer kelimelerin yanı sıra, kendi aralarında kafiye veya yarım kafiye teşkil eden başka kelimeler de vardır: Süsü, örtüsü, bakmayanın, kuşun, keder, ver, çıkar, yeter, götürdüğü gün, düşürdüğü gün, ısındık, sığındık v.b.

Bazı parçalarda, mısra içlerinde yan yana veya arka arkaya ses bakımından birbirine benzeyen kelimelerin tekrarı da şiirin musikisini artırmaktadır:

Işık ışık, dalga dalga bayrağım,

 

Gölgende bana da, bana da yer ver!

Sabah olmasın, günler doğmasın ne çıkar:

 

Tarihim, şerefim, şiirim, her şeyim;

İşaret edilen örnekler gösteriyor ki Arif Nihat Asya, şiirinde ahenge büyük ehemmiyet vermiştir.  Bilhassa hitabet şiirlerinde, hatta nesir parçalarında, ses ve kelime tekrarlarına sık sık rastlanılır. Bunun sebebi bu nevi eserlerin kalabalık karşısında yüksek sesle okunmasıdır. Şiir ve hitabet sanatlarında dil musikisi mânâ kadar önemlidir.

İleride de belirtileceği üzere “Bayrak” şiirinde hür, serbest bir hava vardır. Bu serbestlik, şiirin kafiye tarzına olduğu kadar, veznine de tesir etmiştir. Burada mısraların uzunlukları, hece sayıları, klasik şiirde olduğu gibi aynı ölçüde değildir. Birinci parçanın mısralarında hece sayısı şöyledir: 13.17.11.19. Bunlardan üçüncü mısra 4+4+3 lü koşma veznine uyuyor. Dördüncü mısraı teşkil eden iki cümle 9+10 hecelidir. Diğer parçalarda da mısraların hece sayıları değişiktir. Şiirde başarılı olarak kullanılan bu serbest vezin, bayrağın dalgalanışına ve şairin hareketli ruh haline uyuyor.

Şiire muhteva ve üslup bakımından bayrağın uyandırdığı hayaller ve çağrışımlar hâkimdir. Bayrak, şiir boyunca telkin ettiği duygu ve mânâyı belirten değişik şeylere benzetilmiştir. Bayrak “mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü”, “kız kardeşimin gelinliği”, “barışın güvercini”, “savaşın kartalı”, “yüksek yerlerde açan çiçek”tir.

Bu hayaller tesadüfî değil şiire hâkim olan “güzelleştirme” ve “yüceltme” duygularına bağlıdır. Şair hayallerini umumiyetle tabiattan almaktadır.

Bayrağın şairde uyandırdığı hayal ve çağrışımlardan doğan bu dağınık tabiat unsurları, şiirde tıpkı dil musikîsi gibi, duyguyu kuvvetlendiren bir fon teşkil etmektedir. Fakat bu unsurlar mânâ bakımından da mühim bir rol oynamakta, aslında sosyal bir sembol olan Bayrak ile kozmik âlem arasında bir münasebet kurmaktadır. Burada ay-yıldızlı Türk bayrağının bizzat kozmik bir mânâ taşımasının büyük ehemmiyeti vardır.

Türk bayrağının kızıl rengi ile ay ve yıldız, şairin muhayyilesine derin surette tesir etmiştir.

Birinci mısrada bayrak sadece “mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü”dür. Üçüncü parçanın son mısraında bayraktaki ay-yıldız dış âlemden ayrı, kendi kendine yeten bir dünya teşkil eder:

Sabah olmasın, günler doğmasın ne çıkar:

Yurda ay-yıldızın ışığı yeter.

Burada bir sembolün esas konusundan koparak nasıl dış âlemin yerine geçen mutlak bir kıymet haline geldiğini görüyoruz. Yüceltme duygusu şairi, tabiatı aşan bir mübalağaya götürmüştür. Dördüncü parçada da bayrak, dış âleme karşı, âdeta ona meydan okuyan ve insanı koruyan bir dünya teşkil eder:

Savaş bizi karlı dağlara götürdüğü gün

Kızıllığında ısındık;

Dağlardan çöllere düşürdüğü gün

Gölgene sığındık.

Açık dil ile bu mısraların manası şudur:

İnsanlar sosyal inançları sayesinde her türlü cefaya katlanırlar. İman bizi dış âleme karşı korur. Bu, idealist bir hayat görüşünün ifadesidir. Bütün şiire bir destan havası, yiğitlik duygusu, meydan okuma hissi hâkimdir. İkinci parçada sosyal bir değeri kutsallaştırmanın insana verdiği yiğitlik ve meydan okuma duygusu ifade edilmiştir:

            Sana benim gözümle bakmayanın

Mezarını kazacağım.

Seni selamlamadan uçan kuşun

Yuvasını bozacağım.

Bu parçada, düşmanın üzerine atılmağa hazır bir ruh da hâkimdir. Üçüncü, dördüncü ve beşinci parçalarda “ sığınma” duygusu ön planda gelmektedir. Bayrak, vatanın, milli hâkimiyetin sembolüdür. İnsan ancak onun dalgalandığı yerde kendini emniyette hisseder.

Sonuncu parçada daha başka bir mana vardır. Şair, bayrağı, nereye dikilmek isterse, oraya dikeceğini söyler. Burada “korunma” ve “sığınma” duygusunun yerini, bütün engellere meydan okuma ve dünyaya hâkim olma arzusu almaktadır. Dördüncü parçada Türk tarihinin cihangirlik ile ilgile cephesine kısaca işaret edilmiştir: Karlı dağlar ve çöller. Tarihin teferruatını silen destan, insanları bin bir güçlükle karşılaştıran zaruretleri hiçe sayar. Bundan dolayı o, gerçeği değil, imanı ve özleyişi ifade eder. İmanın başlıca vasfı, kendi kendisi ile yetinerek, dışındaki gerçek ve zarureti hesaba katmamasıdır. İdealist felsefe ve destancı ruh dünyayı hiçe sayar. “Bayrak” şiirine böyle bir ruh ve zihniyet hâkimdir…

                                                                             Mehmet KAPLAN

 

15-Anı (Hatıra)

İnsanların kendi başlarından geçen veya görüp şahit oldukları olayları edebi bir dille ifade ettikleri yazılara “anı” denir.

Anı türünden yazılar yazıldıkları devirlerin izlerini taşıdıkları için başta tarih ve edebiyat olmak üzere birçok sosyal bilim dalına kaynaklık ederler. Tanınmış; bilim, sanat, edebiyat ve siyaset adamlarının kaleme aldıkları anılar, hayatlarını, yaşadıkları devirleri, çalışma ve araştırma alışkanlıklarını anlattığından araştırmalarda başvurulan önemli kaynaklardandır.

Anı yazılırken şu hususlara dikkat edilmelidir:

-Anlatılanlar herkesin bildiği basit, gündelik şeyler değil, ilgi çekici şeyler olmalıdır.

-Anlatılanlar gelecek nesillere ders niteliğinde olmalıdır.

-Anılar taraf tutmadan, objektif yazılmalıdır.

-Anlatım, açık, sade, duru ve akıcı olmalıdır.

-Anlatılanlar abartılmadan gerçekçi bir üslûpla anlatılmalıdır.

 

“Örnek metin

MUSTAFA KEMAL İLE İLK KARŞILAŞMA

Erzurum’a gelişimin on dördüncü günü idi. Hemen hemen Erzurumlu olmuş, bütün muhit ile temaslarımı artırmış, kafamın içinde ne yapacağımı, ne gibi işlerle uğraşabileceğimi, tasarlamıştım. Kazım Karabekir Paşa ve Raif Hoca ile en az gün aşırı buluşuyor, hâdiseleri karşılıklı mütalaalarımızla inceliyor ve bazı kesin kararlar almak hususunda Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a gelmesini bekliyorduk. Yine o gün Karabekir’le beraberdim. Emir subayının getirdiği bir telgrafı okuduktan sonra bana dönerek her vakitki zeki ve tatlı bakışları ile sanki daha önce müjdesini verircesine:

—Paşa geliyor. 3 Temmuzda burada…

Dedi. Hakikaten de, seyahat programında hiçbir aksama olmadı, 3 Temmuz 1335 günü Mustafa Kemal Paşa Erzurum’a geldi.

O sabah Kazım Karabekir Paşa, vali Münir Bey, Hoca Raif Efendi, “Vilâyat-ı Şarkiye Müdafaai Hukuku Millîye Cemiyeti” idare heyetindeki arkadaşlar ve daha birçok zevat ile birlikte “Üçüncü ordu müfettişi ve fahrî yaver-i hazret-i şehriyarî Mustafa Kemal Paşa”yı karşılamak için Erzurum’un Ilıca mevkiine gittik. Paşa’yı beklerken arkadaşlar kendi aralarında konuşuyor ve çeşitli noktai nazarlar ileri sürüyorlardı. Benim de zihnimi iki istifham yormakta devam ediyordu:

A- “Vilâyat-ı Şarkiye Müdafaai Hukuku Millîye Cemiyeti” karşısındaki halk hissiyat ve ilgisi.

B- Mustafa Kemal Paşa’nın şahsiyeti ve hâdiseler karşısındaki durumu.

Hoş bir tesadüf, zihnimi yoran hatta buran istifhamı çözmeye vesile oldu. Düşünceli düşünceli ve biraz da asabî adımlarla aşağı yukarı yürüyüp dururken, biraz ileride yaşlı bir zat birden gözüme ilişti ve dikkatimi çekti. Gayriihtiyarî yanına gittim. Yaşlı fakat dinç ve sıhhatli olan bu zat ile merhabalaştık. Ben kendimi tanıttım. O da tanış verdi.

—Mezararkalı Mevlûd Ağa.

Tatlı, hoş sohbet, dinamik bir ihtiyar. Köyden, davardan, ekinden, şundan bundan biraz konuştuktan sonra, sözü getirdim ve sordum:

-Mevlûd Ağa, şu Müdafaai Hukuku Millîye Cemiyeti’nin kuruluşuna ne dersin? Sanki millet de bu fikirde mi?

Ben, suallerimi genişlettikçe, Mevlûd Ağa da açıldı. Ve biran hürriyete kavuşmuş ve şahlanmış bir aslanın yelesini sallaya sallaya kükremesi gibi Mevlûd Ağa değişti, kükredi, gür, keskin, sert bir ses ve cidden azimli, iradeli bir tavırla:

—Sen ne diyorsun Beyim? Alimallah Ermenilere bir karış toprak bile vermeyiz. Çoluk çocuk bu uğurda can vermeğe, kanımızı dökmeğe hazırız. Zaten hepimizin kararı da bu. Ermenilerden bu harp içinde çok zulüm gördük. Yeter artık.

Dedi. Ve biraz uzakta Hoca Raif Efendi ile konuşan Kazım Karabekir Paşa’yı göstererek, kesti attı:

—Paşa bize bir kere arş desin. Bak gör o zaman neler olur neler.

Mevlûd Ağa’nın bu sözleri bana muhakkak ki büyük bir teminat oldu ve geniş bir iç huzuru sağladı.

Bununla beraber, Mustafa Kemal Paşa’nın iki saat kadar gecikmesinden faydalanarak oradaki bütün köylü ve şehirli vatandaşlar üzerinde de yine aynı sondajı yaptım ve hepsinden de aynı cevabı aldım. Millî temayül ve irade tek noktada tekâsüf etmişti: Düşmana hiçbir şey vermemek ve düşmanı memleketin her noktasından atmak.

Görüştüğüm bütün Erzurumlular aynı fikir, aynı azim, aynı karar ve milli iradeyi bir his, görüş, şuur ve millî müdafaa bütünlüğü halinde belirtirlerken, Mustafa Kemal Paşa’yı da, o anda benden çok daha iyi tanıdıklarına şüphe yoktu.

Türk çocuğunu asker doğup, asker ölmesi millî gelenek olduğuna göre, çoğu yeni terhis edilmiş, harpten çıkmış erler olan köylüler Mustafa Kemal’in şahsiyetini bana ve birbirlerine şöyle ifade ediyorlardı:

—Yaman kumandandır. Sert muharebe eder. Üzerine atıldığı düşmanı kırmadan bırakmaz.

Bu teşhisi koyan ve hükmü sağlayanların çoğu “Bitlis” muharebelerinde ve “Çanakkale”de onunla beraber dövüşen veya dövüş şöhretini duyanlardı.

İşte, bu heyecan veren konuşma sahneleri arasındaydı ki:

-Geliyorlar.. geliyorlar..

Sesleri ve ihbarları birbirini takip etti ve nihayet otomobiller göründü.

Hemen yolun kenarına dizildik. Kazım Karabekir Paşa ve ben yan yana bulunuyorduk. Otomobil tam önümüzde durdu. Mustafa Kemal Paşa, sanki uzun bir seyahatten değil de, kısa bir gezintiden geliyormuşçasına çalâk ve çevik otomobilinden indi. Bütün şuur ve vücudum âdeta bir çift göz olmuş ve Mustafa Kemal’e bağlanmıştı. Merak ve heyecanla bakıyordum.

Gür kaşlarının gölgelediği mavi gözlerinden sanki bir ziya huzmesi fışkırıyor, kendisine bakan gözleri eritiyor, ruha nüfuz ediyor, iradeleri çözüyor ve iradesine râmediyor gibiydi.

Genç, dik, adaleli vücudu her hareketinde dinamik, enerjik hüviyetini ifadelendiriyor ve mânâlandırıyordu. O zamanki ifadesi ile Liva elbisesi giyinmiş ve fahrî yaver-i Şehriyarî olduğundan bir de yaldızlı, pırıl pırıl yanan kordon ve altın bir imtiyaz madalyası ile göğsünü süslemişti.

İlk önce Kazım Karabekir Paşa ile kucaklaştı ve öpüştü. Sevgi, saygı ve samimiyet duygusu böyle bir millî felâket devresi içinde askerî resm-i tazimi ve selâmı hemen her iki tarafa da unutturmuş gibiydi.

Kazım Karabekir ilk müsafahayı takiben beni kendisine takdim etti:

—Mazhar Müfit Bey.

Mustafa Kemal Paşa, sanki birden ruhumu kavrayan, düşündüklerimi, söylemek istediklerimi benden önce derleyen ve bilen bir kuvvet ve iktidarla beni tamamıyla tesirine bağlayarak:

—Sizi burada çok beklettim Beyefendi,

Diyerek elimi kuvvetle sıktı ve devam etti:

—Yollar muntazam değil, kolay gelinmiyor. Bununla beraber Erzurum’da kalışınız iyi oldu. İstanbul’a gitmiş olsaydınız sizi tevkif edeceklerdi. Anadolu’da hep beraber çalışacağız. Değerli ve münevver arkadaşlara ihtiyacımız ve görülecek çok işimiz var. Vatan hepimizden ayrı ayrı hizmet bekliyor.

Paşa sözünü bitirir bitirmez:

—Paşam, çalışmak için hazırım,

Diyerek ilave ettim:

—Emirlerinizi aldım ve bekledim. Tevkif edileceğimi de biliyorum. Fakat esasen İstanbul’a gidecek değildim. Vaziyeti öğrenmek, temaslar yapmak için Erzurum’a gelmiştim. Hal ve şartlara göre ya burada kalacak yahut ta Azerbaycan’a geçecektim. Amma şimdi mesele kalmıyor; emrinizde ve hizmetinizdeyim.

Memnun oldu. O, sıra ile kendisini karşılamağa gelmiş bulunanların birer birer ellerini sıkmağa ve hatırlarını sormağa devam ederken ben de kendisinin refakatinde gelmiş bulunanlara takdim ediliyordum. İlkönce: Hamidiye Kahramanı, sonra da Bahriye Nazırı diye şöhretini ve şahsiyetini bildiğim Hüseyin Rauf (Eski Başbakan ve Londra Büyükelçisi) Bey’e tanıtıldım. Rauf Bey’le de ilk defa tanışıyor ve görüşüyordum.

Müteakiben sıra ile Müfettişlik Erkânıharb Reisi Miralay Kazım (General Kazım Dirik), Doktor Binbaşı Refik (merhum Başbakan Refik Saydam) ile kucaklaştık ve öpüştük; eski İzmit mutasarrıfı Süreyya Bey (Süreyya Yiğit, Kocaeli Milletvekili) ile de tanıştık.

Karşılama ve tanışma safhası bittikten sonra Kazım Karabekir:

—Paşam müsaade buyurursanız birer çay içelim…

Teklifinde bulundu ve hep beraber yine Paşa tarafından Ilıca’da hazırlattırılmış olan çadırlara gittik.

Paşa Erzurum, Doğu şimal bölgelerimiz hakkında umumî şekilde Kazım Karabekir’den bazı izahat aldıktan ve çaylar içildikten sonra tekrar yola çıktık.

Mustafa Kemal Paşa, birinci otomobildeydi. Kazım Karabekir Paşa kendilerine refakat ediyorlardı. Hüseyin Rauf Bey ve ben de ikinci otomobildeydik.

Erzurum’un İstanbul kapısı muazzam bir kalabalıktan görünmez hale gelmişti. Bir bando ve ihtiram müfrezesi resm-i selâmı ifa etmek üzere vaziyet almıştı. Ve diyebilirim ki, mübalâğasız Erzurum’un bütün halkı da Mustafa Kemal’i bir millî sır ve şuurun sezişleri içinde karşılamağa dökülmüştü.

Burada otomobillerden inildi. Mustafa Kemal Paşa:

—Merhaba asker…

Diyerek askeri selâmladıktan sonra teftiş etti ve ahali ile kısa bir görüşme yaptı.

Kendisini ilk defa tanıdığım gibi ilk defa da dinliyordum. Hâl ve hareketleri gibi dinamik, gür, tannan bir sesi vardı. Kısa görüşmesini bitirirken:

—Vatanı tazyiki altında tutan felâket ve musibetleri behemehâl bertaraf edeceğiz,

Diyor ve sesi bu yolda en kesin ve vazıh bir iradenin taşışına sembollük ediyordu.

Bu sahne de geçtikten sonra, Paşa Erzurum’un düşmandan geriye alınışı sırasında İstanbul ve Harput kapılarında cereyan etmiş bulunan harekâta ilgi gösterdi ve Kazım Karabekir Paşa’dan izahat istedi.

“Şark fatihi” diye anılan doğu illerimizde büyük bir şöhret yapmış bulunan Kazım Karabekir:

—Emredersiniz Paşam.

Diyerek bu kapılardan nasıl taarruz edildiğini ve bilhassa İstanbul kapısı ve civarındaki siperlerde bulunan Ermeni kıtaları ile nasıl muharebeler yapıldığını kısaca izah etti ve mevkileri göstererek harpten yorulmuş Türk alaylarının nasıl dasitanî kahramanlıklar yarattığını tebarüz ettirdi.

Mustafa Kemal Paşa, bu izahatı, mütalâa zikretmeksizin büyük bir dikkatle dinledikten sonra Paşaya:

—Teşekkür ederim.

Dedi ve hepimize dönerek:

—Gidelim arkadaşlar…

Diyerek otomobiline atladı…

                                                                                                                                                         MAZHAR MÜFİT KANSU

 

 

16-Röportaj

Genellikle gazete ve dergilerde yayımlanan bir yazı türü olan röportaj, herhangi bir olay, kişi, yer veya kurumu tanıtmak için yazılan yazılardır.

Röportaj türü çoğu zaman mülakat (görüşme) türüyle karıştırılır. Röportajlarda röportajı yapan kişinin illa birisiyle görüşmesi gerekmez. Röportaj konusuyla ilgili kendi tespit ve görüşlerini yazabilir veya röportaj konusuyla ilgili birden çok kişiyle de görüşme yapabilir. Yine daha önceki bölümde yazılı anlatım türleri arasında tanıttığımız “haber”le de röportajı karıştırmamak gerekir. Haberle röportajın temel farkı haberler “objektif” bir bakışla okuyucuya aktarılırken, röportaj yazarın düşünce ve hayal dünyasından da beslendiği için renkli ve süslü bir üslûpla aktarılır.

 

17-Mülakat (görüşme)

Çoğu kez röportajla karıştırılan mülakat, toplumu ilgilendiren bir konuda toplumu aydınlatmak üzere o konunun uzmanlarıyla ve tanınmış, ünlü bir kişiyi çeşitli yönleriyle tanıtmak amacıyla o kişiyle yapılan görüşmelerin aktarıldığı yazılardır.

Mülakat yapacak kişi, önce görüşeceği kişiden uygun bir zaman ve mekân için randevu alır. Hangi konuyla mülakat yapacağıyla ilgili muhatabına ayrıntılı bilgi verir. Bazı görüşmelerde sorulacak soru önceden görüşülecek kişiyle paylaşılır.

Görüşme sırasında sade, anlaşılır sorular sorulmalı, lüzumsuz ayrıntılara girilmemelidir. Görüşme yazıya aktarılırken sorulan sorular ve alınan cevaplara sadık kalınmalı, herhangi bir değişiklik yapılmamalıdır.

 

18-Biyografi

Eskilerin “tercüme-i hâl” dedikleri biyografi, kişilerin, özellikle bilim, sanat, edebiyat alanlarında meşhur olan, insanlığa faydası dokunmuş insanların, hayatlarını anlatan yazılara denir. Kişilerin kendi hayat hikâyelerini anlattıkları yazılara ise “otobiyografi” denir.

İyi bir biyografide şu özellikler bulunmalıdır:

-Biyografiler açık, sade bir dille yazılmalıdır.

-Biyografilerde tarafsızlık esas olmalıdır. Anlatılanlar gerçek olmalı, söylentilerden uzak durulmalıdır.

-Biyografisi yazılan kişinin yaşadığı dönem, aile ve arkadaş çevresi, eserleri, sanat anlayışı ve yaptığı işlev üzerinde durulmalıdır.

-Anlatılanlar kronolojik bir sıraya konulmalı, okuyucunun takibi kolaylaştırılmalıdır.

Yukarıda sayılan özellikler “otobiyografi”de de aynen bulunmalıdır.

 

19-Öykü (Hikâye)

Yaşanmış veya yaşanması mümkün olan olayların anlatıldığı kısa yazılara öykü (hikâye) denir. Hikâyeler olay esaslı metinlerdir. Bu tür yazılarda amaç düşündürmekten çok, duygulandırmak ve heyecanlandırmaktır.

Hikâyenin planı, özellikleri konusunda “anlatım biçimleri” konusunda ayrıntılı bilgi verdiğimiz için burada yeniden tekrar etmeyeceğiz. Ancak iyi bir hikâyede olması gereken özellikleri şöyle sıralayabiliriz:

-Hikâyede olay tanıma uygun olarak gerçek hayattan alınmalı, gerçeğe uygun olmalıdır.

-Olaylar belli bir düzen içinde, birbirine karıştırılmadan anlatılmalıdır.

-Olayla ilgili canlı tasvirler ve portreler yapılmalıdır.

-Anlatım sade ve ilgi çekici, canlı olmalıdır. Mümkün olduğunca süse ve yapmacılığa kaçılmamalıdır.

-Hikâyede konu yazarın ağzından anlatılabileceği gibi kahramanın ağzından da anlatılabilir.

-Serim, düğüm ve çözüm bölümleri kurallara uygun bir şekilde düzenlenmeli bir başka deyişle içerik planına dikkat edilmelidir.

 

ÇİÇEĞİN EDEPSİZLİĞİ

Düğüne çağrılanlar arasında Nejat Bey de vardı. O gün halsiz olmasına rağmen gelmişti. Salonun en ıssız yerinde bir koltuğa oturdu. Tren kalkarken, istasyonda bir gürültü olur ya, düğün evindeki gürültü ondan da çoktu. Törenler ve eğlenceler bir tren tarifesi düzeniyle işliyordu. Bu gibi törenlerde söylenmesi gelenek olan tebrik ve kutlamalar yine tekrarlanıyordu.

Nejat’a içkiler sundular. İçkilerin adlarından mı şişelerden mi, yoksa kendilerinden mi, her nedense, Nejat:

—Artık burada ne işim var? diye davrandı.

Fakat halsizliğinden yine koltuğa yığıldı. Çevresine yorgun yorgun baktı. Gelinin başında, portakal çiçeklerinden yapılmış bir çelenk vardı. Salonun her yanında vazolarda çiçekler ve çiçek buketleri bulunuyordu.

Halsizliğinden ve içkiden, Nejat’ın gözkapakları, gözlerinin üzerine kaydı. Gözkapaklarının ardındaki karanlıkta, bazıları hâreli kasımpatları, bazıları hercai menekşeleri gibi renkler açıyor, halka halka yayılıyor, sonra kaybolup giderken başkaları geliyordu. Bunlardan biri hâlesini yaya yaya, karanlıkları görüş alanının dışına sürdü. Sanki bir nur patlıyordu. Nejat kendini çiçekleriyle pırıl pırıl yanan bir portakal ağacının altında buldu. Yaprakların damarlarından akan yemyeşil kan, çiçekte bembeyaz bir alev oluyordu. Çiçek, solup ölmediği sürece bal yapıyor, sanki balayını yaşıyordu. Bal yapamayacak duruma gelince, inat etmiyor, ebedi sevgilerden söz etmiyor, sirkeleşip kalmıyor, sadece solup gidiyordu.

Değişen koşullar nedeniyle anlamları kalmamış ölü geleneklere, diri diri mahkûm olan insan hayatının, özgür ve parlak geleceği olmadığını düşünen Nejat’ın, gönlünden bir acıma gölgesi geçiyordu. Fakat kımıldayan bir mandalina çiçeği Nejat’ın tüm dikkatini kendine çekti. Güneş ışığıyla sevinen çiçeğin gövdesinde sevgi, büyük bir dalga gibi kabarıyordu. Çiçeğin ortası parladı.

Orası sanki bir alevin özüydü. Tepeden tırnağa çıplak bir gelin gibi ayak uçlarına kalktı. Alev dilleri gibi, sarı papa başlı güveyleri ve adayları gelinin çevresinde bir halka oluyorlardı.

Yalvarışları ve ricaları güzel bir koku oluyor, bir tütsü gibi beyaz bakireyi sarıyordu. Güzel kokudan ve can ciğerden kopan sımsıcak yalvarışın tüm gövdesine dolanışından başı dönen gelin dayanamadı. İçine doğmuş olduğu bu dünyayı hep pembe gördü. Güzel kokusuna gönül veren erkeğe gönlünü verdi. Ona eğildi. Gelin bu buluşmadan kalkınca, doğan yeni gün kadar yeni, temiz ve güçlüydü. Bağrında yeni bir hayat taşıyordu. Ondan bir ateş küresi gibi, bir portakal doğacaktı. Sanrım onun için, düğün evindeki gelin, o çiçekleri başına çelenk edinmişti.

Acı, tatlı düşüncelerle ağırlaşan Nejat’ın başı önüne düştü. Yerde bir menekşe, toprağın üzerine yeşil seccadesini sermişti. Ortalarına yan gelip, mavi gözünü açmış bakıyordu. Menekşe de, gelin gibi uzun boynunu ve başını, ballı dudaklarını erişilmeyecek yükseklikte tutuyordu. Gelin, o dimdik duruşuyla o yapyalın ve ipince gövdesiyle, temiz bir kızlığın ufak tefek duygulara tenezzül etmez gururunu ve kapalılığını belirtiyordu. Yolunda can vermeye razı olan adaylarının durumu yamandı. İşte bu nedenle, sanırım adayların iç çekişi menekşe gibi hazin kokuyordu. Dört kanatlı kelebeği andıran düğün evi, o koyu mor ve eflatun ile hareleniyordu. Karasevdalılar umutsuzdular. Boylarını uzatıyorlar, fakat göğün yüksekliklerine, ışığa, güneşe gülümseyen o güzel dudaklara erişemiyorlardı. Onlara erişmek için kanat gerekti.

Aşklarından yanıp kül oluyorlardı. Birkaç saat içinde kendi hacimlerinin on, on beş katından daha çok oksijen yakıyorlardı. Sözleri yoktu. Fakat özleyiş ve sevgilerinin ateşi onları kendilerince dile getirdi. Gelin o sıcak sözleri dinliyordu. Dinledikleri bağrına sindi. Ona hayran hayran bakarak:

— Susayışım o denli yakıcı ve kavurucu ki; yanıyorum ve uğrunda kül oluyorum! diye bağıran vurgununa gelin, aydınlık bakışıyla uzun uzun baktı. Acıdı. Bir mutluluk buğusu içinde kendinden geçkin, fidan boyu kendine özgü bir eğilişle eğildi. Sözsüz sevgisini, dudağının yumuşak dokunuşunun anlatımıyla bildirdi.

—Güneşe bakıyorum. Sevgini güneş ışığından yeğ tuttum. Yeryüzündeki kalıcılığımız, ancak yine kendimizdendir, dedi.

Bundan sonra, hazin renkli menekşenin koynunda, sarı bir sevinç rengi parladı. Düğün evine demet demet menekşeler getiren davetliler, acaba menekşeleri bunun için mi getiriyorlardı? Yoksa âdet yerini bulsun diye mi?

Nejat başını kaldırdığında, güneş batıya ağıyordu. “Akşamsefası” denilen birkaç çeşit çiçek güneş batarken açılır. Bunların arasında bir kaçı ancak gece karanlığında açarlar. Bir tanesi kara çiçek açar.

Bu kara çiçek, güneş ışığına cevap veremeyecek kadar utangaç ve derindir. Gündüz gözlerini kapar, başını koynun en kuytu yerine gömer, kendini hepten kendinin içinde toplar. Güpegündüzken gecenin düşünü görür. Bu çiçek konuşmuyor diye düşünürsünüz. Ve konuşmadığı için de duymadığını sanırsınız. Susuyor ve haykırmıyor. Oysa suç çiçekte değildir. Sizdedir. Alaca karanlıkta sular kararıyordu. Çiçek kayıp gelen yumuşak loşlukların okşayışını duydu. Karanlıklara, daha derin karanlıklarla cevap verdi. Koyu bir ipeğin üzerine damlatılan koyu bir renk gibi; yavaş yavaş kara kirpiklerini aralamaya koyuldu.

Koyu bir ipeğin üzerine damlatılan koyu bir renk gibi kapkara çiçekler açıyordu. Kara içinde kara yıldızdı… Denizin bin kulaç derinliğinden gelen fosfor çakıntısı nedeniyle ateş püsküren Dragon’un yılan kavileyişi gibi, çiçek de o kara bakışların derin koynundaki ateşini verdi. Çiçek kapkaraydı, ama onun özünde parlayan kapkara bir gündüzdü.

Aşkın ve taşkın sevgileriyle deli divane olurlar o gündüze yetişemezler. Gecelerin yıldızlardan parlak güzeline varmak için bir mucize gereklidir. Sevginin gücü ise o mucizeyi başarır… Bir tanesi sevgi olur. Kapkara gelinin dudağına konar.

                                                                                                                                                                              Halikarnas Balıkçısı”

20-Roman

İnsanların başlarından geçen ve geçmesi mümkün olan olayların yer ve zaman belirtilerek anlatıldığı uzun yazılara roman denir.

Roman dört temel öğe üzerine kurulur: “Olay, kişiler, çevre (mekân-yer) ve fikir”dir. Romanlarda bu öğelerden esas olan “kişi”dir. Romanlar hayatın bir tür yansıması olduğu için kişiler hayatta karşılaştığımız, tanıdığımız, bildiğimiz kişileri bize hatırlatır. Onların ruh halleri, davranışları, tepkileri, üzüntüleri ve sevinçleri bizi ve etrafımız da ilgilendirir. Zaman zaman roman kahramanlarında kendimizi ve etrafımızdakileri bulabiliriz. Bu da hayatta karşılaşabileceğimiz bazı sıkıntıları, problemleri çözümlemede bize kılavuzluk edebilir. Bu yüzden roman okumak, insana olumlu anlamda katkılar sağlar. Bunun yazı sıra roman kişinin hayal gücünü zenginleştirir, dil zevkini ve becerisini geliştirir, söz varlığını zenginleştirir, bilgi ve görgüsünü artırır.

Romanlarda en önemli temel öğelerden birisi de “fikir”dir. Her romanın bir fikri cephesi vardır. Onun için romanın bu fikri temeli kavranmadan, vermek istediği mesajı ana fikir ve yardımcı fikirler anlaşılmadan okunacak bir romandan istenilen verim alınamaz.

Romanların içerik planı hikâyedeki gibidir. Ancak plandaki benzerlik dışında hikâye ile roman arasında şu temel farklar vardır:

-Romanlar, hikâyelere göre daha uzun eserlerdir.

-Hikâyelerde kişiler genel özellikleriyle tanıtılırken romanda bütün yönleriyle tanıtılırlar.

-Hikâye, çoğunlukla bir veya birkaç kişinin üzerine kurulurken, romanda kişi veya kişilerin sayısı oldukça fazladır.

-Romanda olay veya olaylar çok geniş bir zamana ve geniş bir mekâna yayılmışken, hikâyede zaman daha kısa, mekân(yer) de daha dar bir alanı kapsar.

-Romanda daha çok tasvir ve portreye yer verilir.

Romanlar konularına göre dört temel gruba ayrılır:

1-Tarihi Romanlar: Konusunu tarihi olay veya olaylardan ve bu olayları yaratan kişilerden alan romanlardır.

2-Macera Romanları: Esaslı, şaşırtıcı ve sürükleyici olaylara dayanan, okuyucuda zaman zaman korku ve heyecan yaratan romanlardır.

3-Sosyal Romanlar: Toplumsal meseleleri ele alan olaylardır. Bu romanlarda kişi veya kişilerden çok sosyal problemler işlenir.

4-Psikolojik Romanlar: Kişilerin iç dünyalarında meydana gelen çatışmaları, problemleri ele alan sosyal romanların aksine sosyal olaylara değil, kişilere odaklanılan romanlardır.

Bu temel grupların dışında “mektuplu romanlar”, “lirik romanlar”, “korkulu romanlar”, “pastoral romanlar”, “otobiyografik romanlar”, “polisiye romanlar”, “tefrika romanı” gibi roman türleri de vardır.

 

“YABAN

-ROMANDAN BİR PARÇA-

(Köyü işgal etmiş Yunan askerleri ortalığı kana ve ateşe bulamaktadırlar.)

“…Sabah oldu. Ama ne sabah! Çığlıklar içinde bir sabah. Kadınlar ağlaşıyor, erkekler bağırıyor ve çocuk hıçkırıkları köpek ulumalarına karışıyor. Sanki çılgın bir bestekâr, iptidai bir orkestrada “Dünyanın Sonu”nu çaldırıyor.

            Ben ve Emeti kadın, bütün gece hiç gözlerimizi yummamışız. Ben susarak, o uluyarak Hasan’ın cenazesini beklemişiz.

            Sabaha karşı kadında uluyacak ses ve takat kalmadı. Bütün ağlamaları, boğazından yukarı çıkmayan derin bir hırıltı halini almıştı.

            —Emeti kadın, artık sus. İşte sıra bize geliyor. Hepimiz Hasan’la beraber gideceğiz, dedim. Kadın, dizlerinin üstüne dayanan başını kaldırdı:

            —Ne dedün, ne dedün?

            —Dediğim şu: bizi de öldürecekler. Sonra bütün bu köyü yakıp yıkacaklar. Ondan sonra bırakıp gidecekler.

            —Amanın, kaçalım bari bir yerlere kaçalım.

            — Kaçsan da kaç para eder? Sana köyde taş taş üstünde bırakmadılar diyorum. Bir yere kaçmış olsan da iki gün sonra açlığından ölürsün.

            —Vıy guzucuğum, vıy guzucuğum. Gördün mü bir yol başımıza gelenleri?

            —İşte bak, yangın kokuları gelmeye başladı.

            Hey, sahi. Bir yanda, bir şey tütüyor.

            Oturduğum yerden kalkıp Hasan’ın gözlerini kapadım. Hiç bu kadar canlı bakan ölü görmemiştim. Göz kapandıktan sonra bile, kirpikler arasından acayip, endişe verici bir bakış sızıyor. Yüzünde hiçbir ıstırap izi yok. Sanki acı duymadan ölmüş gibi.

            Lakin yalnız bu çocukta değil, ben, harpte ölenlerin hemen hepsinin yüzünde bu sükûneti, bu tatlı sükûneti gördüm. Dudaklarında kasılıp büzülme yerine rahat bir gülümseme, bir güzel rüyaya dalmış adamın gülümsemesi…

            Ölüm, belki cismani hazların en büyüğüdür. Belki; kim bilir? Bakalım şimdi göreceğiz.

            Küçük Hasan’ın yüzünü bir gazete parçasıyla örtüyorum; küçük odada bir keçe, kirli bir havlu bile bırakmadılar.

            Dışarıda çığlıklar devam ediyor. Ara sıra tanıdığım insanların seslerini duyar gibi oluyorum. Kulak kabartıyorum. İşte bir adam avazı çıktığı kadar bağırıyor:

            —Ateş camiyi sarıyor, Suyu buraya getirin; bu yana…

            Bu, bizim imamın sesidir. Derken bir başkası:

            —Ülen samanlık tutuştu. Gidiverin, gidiverin…

            Bu, Bekir Çavuşun sesidir.

            Öbür taraftan muhtar:

            —Bizim hatun içeride kaldı yahu… Ne yapsak ki… diye bağırıyor.

            İçimden “Muhtarın kötürüm karısı artık ölebilir.” diyorum. Birden ve uzaktan uzağa Zeynep kadının sesini de duyar gibi oluyorum:

            —Donuzlar, donuzlar; aha şimdi de bizden yana geliyorlar.

            Bir atlayışta soluğu kapının önünde aldım. Tam eşiği atlayıp geçeceğim anda, insana benzer acayip katı ve şekilsiz bir şeyle karşı karşıya geldim. Az kalsın çarpışacaktım, durdu:

            —Süleyman sen misin?

            Bir sivrisinek vızıltısı bana cevap verdi:

            —Bizim odayı ateşlediler. İzin verirseniz aşevinde bir kenara yatıvereyim.

            Süleyman bir pis yorgana sarılmış, incecik bacakları üstünde titriyordu.

            —Gir yat, gir yat. Ama burası daha salim değil ki; nerde ise buraya da gelirler, ateşe verirler.

            Ve bunu söylerken aklıma defterim geldi.

            Döndüm. Onu masamın üstünde, kitap, kâğıt ve gazete yığınları arasından bulup çıkardım. Bütün uzunluğunca, gömleğimin altında göğsümün üzerine yerleştirdim. Sonra durdum, düşündüm. Daha ne yapacaktım?

            Ha; yanıma bir kalem alacaktım. Kim bilir, bir daha artık buraya dönemem. İşte yarısına kadar yontulmuş bir kalemi duruyor. Onu alıp pantolonumun cebine soktum. Şimdi artık bir daha geri dönmemek üzere, gidebilirim.

            Hayatımın son dakikasına kadar başımdan ne gelip geçecekse bu küçük kalemle, bu kapsız deftere yazacağım. Gece, karanlıkta, bu milli facianın bütün esrarını buraya tevdi edeceğim. Ne vakit ki, artık son demimin geldiğini hissedeceğim, onu bir taşın altına bırakacağım.

            Çok geçmez, hayır, hayır, ya iki ya üç gün sonra buralarda tekrar Türk askerlerinin çarık sesleri duyulacaktır. Bunlardan bir kısmının yolu, mutlaka buraya uğrayacaktır ve bu zavallı viraneyi gezip görmeden geçip gitmeyecektir. İşte, tam bu gezintilerden birinde, tıpkı Mehmet Ali’ye benzeyen yağız bir nefer, bu defteri alarak subayına koşacaktır. Otuz iki dişini birden gösteren bir tebessümle sırıtarak:

            —Efendi, efendi; şuna bakıversene, acep nedir ki?..

            Subay, bunu eline kayıtsız bir tavırla alacak, yavaş yavaş çevirmeye başlayacaktır. Bu merak, defterin son yapraklarına doğru derin bir heyecan hâlini alacaktır.

            Ondan ricam şudur ki, burada bana bir yabancı muameleri, beni kendilerinden saymayıp daima manevi bir cezaya mahkûm kıldıkları için, köylülere bir kin ve gayız bağlamasın, onları ben, küçük sığırtmacın ölü başında, affettim. Ve bu umumi facia anında hepsine, hatta Salih Ağa’ya bile hakkımı helal ediyorum. Bunların hiç biri “ne yaptığını bilmiyor.”

            Eğer bilmiyorlarsa kabahat kimin? Kabahat benimdir. Kabahat, ey bu satırları heyecanla okuyacak arkadaş, senindir.

            Sen ve ben, onları yüzyıllardan beri bu yalçın tabiatın göbeğinde, her şeyden ve herkesten uzak ve her türlü yaşamak şevkinden ve herkesten mahrum, bir avuç kazazede halinde bırakmışız. Açlık, hastalık ve kimsesizlik bunların etrafını çevirmiştir. Ve cehâlet denilen zifiri karanlık içinde ruhları, her yanından örtülü bir zindanda gibi, mahpus kalmıştır.

            Bu zavallı mahlûklardan sevgi, şefkat ve insanlık namına, artık ne bekleyebiliriz? Bu iklimin çoraklığı ruhlarını kurutmuştur. Bu ıssızlık ve bu gurbet, onlara müthiş bir egoizme dersi vermiştir. Onun için her biri, kendi yuvasında bir kunduza dönmüştür…”

                                                                                           Şemsettin Kutlu

21-Senaryo

Bir filmin konusunun yazılı anlatımına senaryo denir. Özellikle sesli filmlerin başlamasından sonra bir ihtiyaç olarak doğan senaryo filmin kâğıt üzerindeki kabataslak halidir. Çekilecek filmin, sahne sahne yazılmış ve teknik açıklamalı planı olan senaryo bir filmin çekiminin temelini teşkil eder.

Senaryo yazarına “senarist” denir. Senaryo üzerindeki çalışmaları “konu yazarı”, “senarist”, “diyalogcu” (konuşmaları alan) ve “rejisör” (yönetmen) bir arada yürütürler.

 

22-Tiyatro

Yaşanmış veya yaşanması mümkün olan olayları sahnede canlandırmak üzere yazılmış yazılara “tiyatro” denir.

Tiyatro hem göze hem de kulağa hitap ettiği için insanı hem eğlendiren hem de eğiten önemli bir araç olmuştur.

Yunancadan dilimize geçen tiyatro kelimesi “tiyatro eseri” anlamında kullanıldığı gibi, “tiyatro sanatı” ve “tiyatro binası” anlamında da kullanılır.

Tiyatro üç temel öğenin bir plan, bir uyum içinde bir arada kullanımıyla kurulur. Bu üç öğe “olay”, “kişiler” ve “çevre”dir. Tiyatroda olması gereken bu üç temel öğe tiyatronun tanımına uygun olarak kullanılmalıdır. Bu öğelerden birisinin gerçek hayattaki doğal yapısından uzaklaşması tiyatro tekniği açısından bir kusur kabul edilir.

Tiyatro eserlerinde sadece konuşanlar verilmez. Konuşmacıların jest ve mimikleri de ayraç içindeki açıklamalarla verilir. Tiyatro eserlerindeki konuşmalar üç şekilde karşımıza çıkar:

-Diyalog: Tiyatrodaki kişilerin karşılıklı konuşmalarından oluşur.

-Monolog: Bir kişinin tek başına konuşmasıdır.

-Tirad: Kişilerin birbirlerine karşı söyledikleri coşkulu, uzun sözlerdir.

Tiyatroya özel bazı terimleri de burada tanıtmakta fayda görüyoruz:

-Perde: Konunun ana bölümlerinden her birine verilen addır.

-Sahne: Perde içerisinde kişilerin girip çıkmasıyla oluşan daha küçük bölümlerdir.

-Aktör: Tiyatro ederlerindeki kişileri canlandıran erkek oyunculara denir.

-Aktrist: Tiyatro eserlerindeki kişileri canlandıran kadın oyunculara denir.

-Figüran: İkinci plandaki oyunculardır.

-Rejisör: Eseri yorumlayıp, oyuncuları hazırlayan ve eseri yöneten kişidir.

-Makyaj: Oyuncuların yüzlerinde yapılan değişikliğe denir.

-Kostüm: Tiyatro oyunundaki kahramanların (kişilerin) giydikleri elbiselerdir.

-Dekor: Olayın geçtiği yerin adıdır.

-Pano: Dekoru tamamlamak için asılan canlandırıcı resim ve tabloların adıdır.

Tiyatro da diğer olay metinlerinde olduğu gibi üç ana bölümden oluşur:

Serim Bölümü: Eserin bu bölümünde oyunun konusu, kişiler ve çevre tanıtılır.

Düğüm Bölümü: Olaylar seyirciyi meraklandıracak şekilde geliştirilir. Bu bölümde heyecan doruğa ulaşır. Bu bölümde kişiler bütün karakteristik özellikleriyle seyirciye gösterilir.

Çözüm Bölümü: Düğüm bölümünde oluşan merak duygusu bu bölümde çözülür. Seyircinin merakı giderilir. Eserin bu bölümünde yazar konuyu bir ana fikre bağlar.

Tiyatro türleri temelde “trajedi” ve “komedi” dediğimiz iki türden doğmuştur.

-Trajedi türü tiyatrolar, insanın başından geçen olayların anlatıldığı türdür. İzleyicide acıma, korku gibi duygular uyandırır. Konu mitoloji ve tarihtendir.

-İnsanların başından geçen sevinçli ve komik (gülünç) olayların anlatıldığı tiyatro türüne ise “komedi” denir.

-Günümüz modern tiyatrosunda dram türü ile komedi türünü bir arada yansıtan “dram” türü büyük önem kazanmıştır.

-Yine günümüz tiyatro türlerinden “müzikli tiyatrolar” da önemli bir yer tutmaktadır. Müzikli tiyatrolar “opera”, “müzikal oyun”, ve “operet” gibi türlere ayrılır.

 

23-Gezi (Seyahat) Yazısı

Gezilip görülen yerlerle ilgili, bilgi, gözlem ve anıların anlatıldığı yazılara gezi yazısı (seyahatnâme) denir. Gezi yazıları, birçok sosyal bilim dalına (tarih, coğrafya, sosyoloji vb.) kaynaklık etmesi bakımından önemli bir anlatım türüdür. Ayrıca gezi yazıları sayesinde okuyucular o güne kadar görmedikleri yerler hakkında bilgi sahibi olurlar.

Çok eskiden beri kullanılan bir yazı türü olan gezi yazılarının temel özellikleri şunlardır:

-Gezilen, görülen yerler, doğal özellikleri yanında coğrafî konumuyla da tanıtılır.

-Gezilen, görülen yerlerin tarihiyle ilgili de bilgiler verilir.

-Gezilip, görülen yerlerde yaşayanların gelenek, görenek, örf, âdet ve dini inançları aktarılır.

-Anlatılanlar gerçek gözlemlere dayanmalı, gerçekçi olmalıdır.

-Herkesin anlayabileceği sade, açık ve akıcı bir dil kullanılmalıdır.

Türk edebiyatının en ünlü gezi yazısı (seyahatnâme) örneği, Evliya Çelebi’nin “Seyahatnâme”sidir. Diğer meşhur gezi yazısı yazarlarımız arasında “Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi”, “Mithat Efendi”, “Falih Rıfkı Atay”, “Şevket Rado” gibi yazarlarımızı sayabiliriz.

 

Örnek metin

            “HÂRÂBATİ BABA TEKKESİ’NDE CEMİL MERİÇ ÜZERİNE SOHBET

            Gece, Kalkandelen’de HÂRÂBATİ BABA TEKKESİ’nde kaldık. Hârâbati Baba Tekkesi, Osmanlı İmparatorluğu devrinde, Yugoslavya’da yapılan 400 tekkeden biri. Aşağı yukarı 500 yıllık bir tarihi olan Bektaşî ocağı. Tekke, Şar Dağları’nın eteğinde, büyük ve düz bir bahçe üzerine bağdaş kurup oturmuş. Etrafı, yüksek duvarlarla çevrili. Tekke bahçesine, kale kapısı kadar büyük, çift kanatlı bir kapıdan giriliyor. Bu büyük kapının sağında, solunda ve üzerinde, dışarıdan gelenleri gözetleme odaları var.

            Bektaşî dervişleri, Yugoslavya devriminden sonra, evlerine çekilince tekke, uzun yıllar boş kalmış. Bahçesini ısırganlar doldurmuş, ahşap binalar yıkılmaya yüz tutmuş… Harâbâti Baba Tekkesi, gerçekten harap olmanın eşiğine dayanınca, Kalkandelen Belediyesi işe el atmış. Onu aslına uygun olarak yeni baştan tamir ettirip, turistik otel-lokanta ve eğlence yeri haline getirmiş. Şimdi yirmi dönüm civarında büyük bahçesi yeşil bir halı gibi. İrili ufaklı ağaçları, rengârenk çiçekleri, şadırvanları, dibek taşları ve şirin ahşap binalarıyla Harâbâti Baba Tekkesi, insanı birdenbire büyüleyen bir güzellik, sessizlik ve serinlik içerisinde…

            Kapının hemen girişinde, eski Bektaşî dervişlerinin ders gördükleri iki katlı bir konak, şimdi turistik bir otel olarak kullanılıyor. Odalarının kapıları, tavanları, dolapları, pencereleri hatta kireç sıvalı duvarları, yüzde yüz Anadolu mimarisine benziyor. Yine bahçe kapısının sağ tarafındaki iki katlı başka bir ahşap bina, hem turistlerin hem de Yugoslav burjuvazisinin kumar partileri için onarılmış. Yalnız ahşap kapılar yerine, kalın camdan kapılar konularak ve pencere pervazlarındaki bölümler kaldırılıp yerlerine yekpare camlar takılarak…

            Bu binanın sağında, küçük, şirin bir mescidi var. Kapısının üzerinden, iç duvarlarından, mihrabın sağından ve solundan yüzümüze Ayet-i Kerimeler gülümsüyor. Ve mescit şimdi, bir oturma, dinlenme ve sohbet odası olarak kullanılıyor.

            Eskiden, Tekke’nin mutfağı olan ve doğrusu, mutfaktan çok, uzun bir kışlaya benzeyen tek katlı ahşap bir binada, gördüm ki yine tencereler, kazanlar kaynıyor… Mutfağın karşısında, geniş geniş salonları olan bir başka bina ise, lüks bir lokanta haline getirilmiş…

            Bahçedeki mermer şadırvanın karşısından, uzun süre ayrılamadım. Şadırvan, etrafı açık ahşap bir çadır içerisinde. Her köşesinden Türk sanatının ince çizgileri ve güzelliği kanatlanıyor gibi. Şadırvanın dinlenme kısmına açılan ahşap kapısı, oymacılığımızın, üstündeki kitabesi ise, hat sanatımızın seçkin örneklerinden.

            Tekkenin 75 yaşındaki Makedonyalı bekçisi diyordu ki:

            “…Çocukluğumuzda, tekke içinde dervişler ne yapıyorlar? diye merak ederdik. Şu bahçe duvarlarına gizlice tırmanır onları gözetlerdik. Dervişler, genellikle bu şadırvanın başında toplu olarak oturur ve hep bir ağızdan: Huuu! Hayyy Hak! Allah! diyerek zikrederlerdi. Sonra yine burada namaz kılarlardı. Bu şadırvanın etrafı, dervişlerin yazlık namazgâhları idi. kış gelince de şu karşıdaki mescitte namaza dururlardı…”

            Rumeli Bektaşîleri hakkında bir bilgim yoktu. Ama yaşlı bekçinin anlattıkları beni şaşırtmadı. Bazı Arap ülkelerinde, sayıları gittikçe azalan Galiye sınıfı dışındaki büyük Alevi camiasının İslam inancından ve ibadetinden koptuklarına hiçbir zaman inanmadım. Gerçek Şiiliği, mezhepler tarihinden okuyarak öğrenmeye çalıştım. Bekçinin anlattıklarına bakarak Harâbâti Baba Tekkesi’ndeki dervişlerin, İmam Cafer-i Sâdık’a bağlı olabileceklerini düşündüm. Cafer-i Sadık, Hz. Ali soyundan altıncı imam! İslâm’ı yaşayan ve yaşatan bir altın halka!... Bizim bağlı bulunduğumuz mezhebin mübarek kutbu, Ebu Hanife Hazretleri, Mezhepler Tarihinde belirtildiğine göre Hz. Cafer-i Sadık’tan, İslamî konularda iki yıl ders almış. Ve yine aynı eserde açıklandığına göre Ebu Hanife Hazretleri “Bu iki yıl olmasaydı ben helâk olurdum!” demiş.([4])

            İşte bu bakımdan, İmam Cafer-i Sadık’a bağlı bulunan şehir Alevîlerinin, yani Bektaşîlerin zikirde, ibadette Sünnilerle tam bir beraberlik içinde bulunmalarından daha tabii ne olabilirdi?

            Bahçede, basık bir türbe içinde, Tekke’nin koruyucusu olan Recep Paşa’nın çok ince motiflerle süslü mermer sandukası ve bir gelinlik kızın duvağı gibi dantel dantel işlenen süslü mezar taşı, tam bir sanat eseri olarak ayakta duruyor. Türbenin bir başka bölümünde, tekke şeyhlerin daha sade mezarlarına ve Sersem Ali Baba’nın en az iki insan boyu uzunluğundaki kabrine, Yugoslavlar hiç dokunmamışlar.

            Harâbâti Baba Tekkesi’nin bahçesinde, tarihimizi hüzünle yaşadım. Tekkenin her noktasında, bizim kültürümüz, bizim medeniyetimiz, bizim inceliğimiz vardı. Ama bizim ruhumuz, Şar Dağları’na doğru, çoktan kanat çırpmıştı. Ve o güzelim şadırvanda bir damla olsun su yoktu. Bahçenin şurasında burasında, sonsuzluk uykusuna dalmış gibi donup kalan birkaç çeşmenin eski harflerle kazılan kitabelerine, usulca elimi dokundursam, sanki su olacak, yüreğime döküleceklerdi. “Hay!” Allah’ın sıfatlarından biriydi ve “ebediyen diri olan” anlamına geliyordu. Etrafta, ebedi diriliği, sonsuz güzelliği ve misilsiz merhameti çağrışan diller susmuştu. Tekke’nin küçük ve şirin mescidi içinde, bütün âlemlerin Rabbine, bütün âlemler için duaya uzanan eller, secdeye kapanan başlar, tekkenin büyük ve sıcak ruhaniyetini de beraberlerinde götürmüşlerdi.

            Bir zamanlar, belki yüksek sesle konuşmanın bile doğru karşılanmadığı bir ilim ve ibadet ocağından, şimdi şuh kadın kahkahaları yükseliyor ve yeni, devrimci tekkenin lokantasında, büyük kumar odalarında, günlük ihtirasların üzerine, kristal kadehlerden renkli içkiler boşalıyordu. Harâbâtî Baba Tekkesi, yıkılmaktan, viran olmaktan kurtarılmıştı. Işıklarla yıkanmış, çiçeklerle süslenmişti. Tertemizdi, pırılpırıldı. Ama hiçbir gayret, ona, uçup giden, yok olan o eski ruhunun insana ürpertiler veren güzelliğini giyindirememişti.

            Harâbâtî Baba Tekkesi renkli, güzel, fakat kokusuz bir yapma çiçeğe benziyordu. Bu bakımdan tekke bahçesinde, belki yüzlerce yıldan beri duran dibekler, sanki bütün Kalkandelen şehrini, yerinden fırlatacak kadar korkunç ve müthiş bir çığlık koparmak için, ağızlarını kocaman kocaman açmışlardı. Her dibekte, ayrı bir yerim dövülüyor gibiydi.

            Kalkandelen’e birlikte geldiğimiz şairler, bahçenin bir köşesinde, sohbeti koyulaştırmışlardı. Ben şadırvanın, eski çeşmelerin, türbelerin ve dibeklerin etrafında, bir başıma dolaşıp duruyordum. Bir ara bahçe kapısının kocaman kanatları açılınca şair Bayram İbrahim ile Arif Bozacı’yı karşımda gördüm…                       Yavuz Bülent BAKİLER

24-Şiir

            “Duygu ve düşüncelerin, insan ruhunda ürpertiler uyandıracak biçimde, ölçülü-ölçüsüz, kafiyeli-kafiyesiz olarak, genellikle nazım halinde anlatılan şekline şiir denir.”

            Şiirde asıl öğe “duygu”nun yanı sıra “düşünce” ve “hayal” unsurları da kullanılır. Bazı şiirlerde bu unsurlardan biri kullanılırken, bazılarında ise bu unsurların hepsi bir arada kullanılabilir. Zaten en güzel şiir bu üç unsuru bir arada kullanabilen şiirdir.

            Şiirlerde “duygusal plan” kullanılır. Bu plana göre şiirde önce, şairi etkileyen olay ve manzara genel hatlarıyla ortaya konur, sonra şairi duygulandıran sebepler üzerinde durulur, son bölümde ise şiire hâkim olan ana duygu, tema belirtilir.

            Şiir günümüzde güzel sanatların önemli bir türü olduğu için, şiirde sanat hassasiyeti ağır basar. Bu yüzden şair şiirde kullanacağı kelime, mazmun ve mefhumları seçerken insanda estetik duygular uyandıracak şekilde davranır.

           

Konularına göre şiir türleri şunlardır:

           

Epik Şiir: Destansı şiirlerdir. Konusu, yiğitlik ve kahramanlıktır.

                                  KOÇAKLAMA

Yiğitler silkinip ata binende                     Bir yiğit cıdasın almış eline,

Dereler de bozkurtlara ün olur.              Başını koymuş da yiğit yoluna,

Yiğit olan döne döne  döğüşür.                Kalkan paralana zırhlar deline,

Kötüler kavgadan kaçar dön olur.          Kanlı gömlek koç yiğide don olur.

 

 

Yiğit cıdasını almış atıyor.                       Köroğlu çağırır figan ağıtlar,

Ak elleri kızıl kana batıyor.                     İman ehli birbirini öğütler,

Bir kötü, kavgadan dönmüş kaçıyor,      Boydan boya demir donlu yiğitler,

Kaçma kötü kaçma simdi hûn olur.        Vurur cıdasını kahraman olur.                                                                                                                                                                            

 

                                                                                                   Köroğlu

 

            Lirik Şiir: Duygulandırıcı ve coşturucu şiirlerdir. Konusunu aşk, özlem, sıla, gurbet, ölüm, ayrılık gibi duygulardan alır.

ANALAR

Garibin anası pencerelerden

Yanık türkülerle yollara bakar.

İncecik yüzünde her akşamüstü

Çizgi çizgi, nokta nokta bir efkâr

 

Fakirin anası her sabah sessiz,

Ağlar çocuğunun aç-çıplak durduğuna.

Elleri koynunda kalır çaresiz

Bin pişman doğduğuna, doğurduğuna.

 

Mahkûmun anası susar konuşmaz

Suçu kendisinde sanır

Kaçar insanlardan, aydınlıklardan

Duvarlara bile baksa utanır.

Açılsa üstüm biraz, duyar da gece yarısı

Kalkar yatağından gelir.

Bir mübarek el uzanır yorganıma usulca

Bilirim anamın elidir.

 

Bir merhamet, bir sıcaklık, bir gurur;

Yavrum diyen sesinde.

Ve huzurun günde beş vakit nabzı vurur

Beyaz tülbendinde, seccadesinde.

 

Karımın anası anama benzer

Öylesine yakın, duygulu, ince.

Özü-sözü bir yayla gözesi kadar berrak,

Oturtacak yer bulamaz çıkıp yanına gidince

Yüreği destanlar gibi sımsıcak.

 

Ve alnım açıksa, başım dikse;

Dirliğimiz varsa, mutluysam;

Yüzüme gülüyorsa böyle bu şehir,

Bir beyaz zambak gibi pırıl pırılsa yavrum;

Ve yavrumsa her şeyi bana sevdiren bir bir

Bu mutluluk, bu düzen, bu bitmeyen aydınlık

Anasının yüzü suyu hürmetinedir…

                                Yavuz Bülent BAKİLER- Harman

            Didaktik Şiir: Öğüt (nasihat) vermeyi amaçlayan öğretici şiirlerdir. Bu tür şiirlerde amaç sanat ve sanatkârlıktan çok toplumsal faydadır.

 

Bir kez gönül yıktın ise

Bu kıldığın namaz değil

Yetmiş iki millet dahi

Elin yüzün yumaz değil

 

Hani erenler geldi geçti

Bunlar yurdu kaldı göçtü

Pervâz urup Hakk’a uçtu

Hüma kuşudur kaz değil

 

Yol oldur ki doğru vara

Göz oldur ki Hakk’ı göre

 

 

Er oldur ki alçakta dura

Yüceden bakan göz değil

 

Doğru yola gittin ise

Er eteğin tuttun ise

Bir hayır da ettin ise

Birine bindir az değil

 

Yunus bu sözleri çatar

Sanki balı yağa katar

Halka meta’ların satar

Yükü cevherdir tuz değil

                            Yunus Emre

 

            Pastoral Şiir: Kır ve tabiat hayatını ve çobanların yaşantısını işleyen şiirlerdir.

 

ÂŞIK KEREM

Yükseğinde yavru şahin beslenir

Yıldız Dağı niçin kalkmaz dumanın

Alçağında dudu, kumru beslenir

Yıldız Dağı, niçin kalkmaz dumanın

 

Yükseğinde büyük namlı karın var

Alçağında mor sümbüllü bağın var

Yardan mı ayrıldın, ahı zarın var

Yıldız Dağı, niçin kalkmaz dumanın

 

Gelen geçen seyran eder meşesin

Haramiler bekler her bir köşesin

Beline kondurmuş beyin paşasın

Yıldız Dağı, niçin kalkmaz dumanın

 

Yine çevrilip eğrilmiş beli

Urum’da Acem’de söylenir yeli

Kadı mısın, serdar mısın Kurtbeli

Yıldız Dağı, niçin kalkmaz dumanın

 

Her taşlardan çok boyalı taşın var

Şahin yuva yapmış öter kuşun var

Kerem gibi ne belalı başın var

Yıldız Dağı, niçin kalkmaz dumanın

 

TÜRK HALK EDEBİYATI ANTOLOJİSİ, Derleyen Erdal ALOVA AlfaYayınları, İSTANBUL 2002

 

BİNGÖL ÇOBANLARINA

Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum,

Bu dağların eskiden âşinasıdır soyum.

Bekçileri gibiyiz ebenced buraların,

Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların

Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi,

Her gün aynı pınardan doldurup testimizi

Kırlara açılırız çıngıraklarımızla.

 

Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski, yeni,

Kuzular bize söyler yılların geçtiğini,

Arzu, başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek

Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek,

Dolaştırıp dururuz aynı daüssılayı, 

Her adım uyandırır acı bir hatırayı.

 

Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni burda,

Bu çamlıkta söylemiş son sözlerini babam,

Şu karşıki bayırda verdim kuzuyu kurda,

“Suna”mın başka köye gelin gittiği akşam.

 

Gün biter, sürü yatar ve sararan bir ayla,

Çoban hicranlarını basar bağrına yayla.

— Kuru bir yaprak gibi kalbini eline al

Diye haykırır kaval:

Bir çoban parçasısın, olmasan bile koyun,

Daima eğeceksin başkalarına boyun;

 

Hülyalarına karışmasın ne şehir ne de çarşı,

Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı

Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an,

Mademki kara bahtın adını koydu çoban!

Nasıl yaşadığından, ne içip yediğinden,

 

Çıngırak seslerinin dağlara dediğinden

Anlattı uzun uzun.

Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun

Nadir duyabildiği taze bir heyecanla,

Karıştım o gün bugün bu zavallı çobanla

Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına,

Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına.

                                                                                 Kemalettin Kamu     

            Satirik Şiir: Sosyal hayatta görülen aksaklıkların yerildiği (hicvedildiği) şiirlerdir. Halk edebiyatında “taşlama” adıyla kullanılan bu şiir, divan edebiyatında “hiciv” adını alır.

 

KAYGUSUZ

Kaplu kaplu bağalar

Kanatlanmış uçmağa

Kertenkele derilmiş

Diler Kırım geçmeğe

 

Kelebek ok yay almış

Ava şikâra çıkmış

Tonuzları korkudur

Ayuları kaçmağa

 

Kazaza balta koydum

Çervişin deremezem

Çuval çayırda gezer

Şeğirdüben kaçmağa

 

 

 

 

 

 

Ergene’nin köprüsü

Susuzluktan bunalmış

Edirne minaresi

Eğilmiş su içmeğe

 

Allahımın dağında

Üçbin balık kışlamış

Susuzluktan bunalmış

Kanlı ister göçmeğe

 

Leylek kuduk doğurmuş

Ovada zurna çalar

Balık kavağa çıkmış

Söğüt dalın biçmeğe

 

 

 

 

Kelebek buğday ekmiş

Manisa ovasına

Sivrisinek derilmiş

Irgad olup biçmeğe

 

Bir sinek bir devenin

Çekmiş budun koparmış

Salınıban seyirdir

Bir yâr ister koçmağa

 

Bir aksacık karınca

Kırk batman tuz yüklenmiş

Gâh yorgalar gâh seker

Şehre gider satmağa

 

 

 

Tonuz düğün eğlemiş

Ayuya kızın vermiş

Maymun sındı getirmiş

Kaftan gömlek biçmeğe

 

Deve hamama girmiş

Dana dellâllık eder

Susığırı natır olmuş

Nöbet ister çıkmağa

 

Kaygusuz’un sözleri

Hindistan’ın kozları

Bunca yalan söyledin

Girer misin uçmağa